Op 1 november 2020 verhuist de populaire kringwinkel aan de Sint-Jorispoort na 13 succesvolle jaren van het stadscentrum naar Wijnegem. De verhuurder, het Antwerpse OCMW, lanceert een marktoproep voor een erfpachtovereenkomst met renovatieverplichting. Het stadsbestuur geeft toe dat ze niet meer in de panden wil investeren, maar ze maximaal ten gelde wilde maken voor grote commerciële spelers. Ze verandert de bestemming van een ruimte voor een winkel met sociale en ecologische doeleinden naar een louter commercieel project. Ze spreidt hiermee het bedje voor projectontwikkelaar Iret Development die al jaren aast op het pand. "Het centrum voor de rijke toeristen behouden en datgene wat sociaal is buiten de stad duwen. Dat is niet mijn visie op Antwerpen”, zegt PVDA-gemeenteraadslid Mie Branders.
Kringwinkel moet verhuizen naar Wijnegem
In september 2019 kwamen we via de pers te weten te weten dat er gesprekken waren tussen Iret Development en De Kringwinkel om de laatste te doen verhuizen. Er werd geen ander beschikbaar pand met voldoende opslagruimte in Antwerpen stad gevonden en dus moest De Kringwinkel tegen haar zin naar Wijnegem verhuizen. Zo verliest de binnenstad haar Kringwinkel. Een populaire winkel met een mix aan klanten, gaande van mensen die het moeilijk hebben om de eindjes aan elkaar te knopen tot bewuste kopers van tweedehandsproducten en verzamelaars. Voor een stad die inzet op sociale tewerkstelling, op armoedebestrijding en op circulaire economie is dit vertrek een kaakslag.
In Wijnegem was De Kringwinkel niet zomaar welkom en moest er eerst nog een juridisch geschil met een buurman worden opgelost. Wie schiet er in deze rechtszaak De Kringwinkel ter hulp? Jawel, Iret Development, die er zeker van wil zijn dat de verhuis van De Kringwinkel zo snel mogelijk kan plaatsvinden. Ze nemen de proceskosten allemaal op zich.
De stad als neutrale observator?
Schepen Duchateau probeerde in de gemeenteraad van september 2019 alle betrokkenheid van de stad te ontkennen. Het zou een zaak zijn tussen twee private partners: De Kringwinkel en Iret Development. Nochtans laat de innovatiemanager van De Kringwinkel een ander geluid horen in Gazet Van Antwerpen. Hij zegt dat het ook de stad was die aandrong op een mooi restauratieproject.
“Daarna kwam Iret in beeld. We zijn met hen rond de tafel gaan zitten en hebben onze voorwaarden gesteld, en daarbij kwam het pand in Wijnegem in beeld. We vertrekken niet met volle goesting, maar wij zijn geen contraire mensen. Als de stad een mooi restauratieproject ziet, dan willen we niet dwarsliggen.”
Nochtans was er zekerheid voor De Kringwinkel. Ze hebben een huurcontract bij het OCMW tot 2025. Nog vijf jaar zouden ze ongestoord kunnen voortschrijven aan hun mooie verhaal in het stadscentrum. In het huurcontract van het OCMW staat zelfs letterlijk dat de Sint-Jorispoort 29, ook wel het Sint-Jorispand genoemd, sociale en ecologische doelstellingen moet nastreven.
Wanneer Mie Branders de schepen van patrimonium, Fons Duchateau (N-VA), hiermee confronteert zegt die dat zowel de invulling van Iret als die van De Kringwinkel voor hem geen probleem vormt. “Wel, dan verschillen wij van mening. Er is zeker geen overaanbod aan Kringwinkels, aan luxe-hotelkamers daarentegen wél. De noodzaak aan Kringwinkels wordt alleen maar groter wanneer je ook geeft om de werkzoekenden en om het milieu. De stad is nog steeds baas over haar patrimonium en moet blijven kiezen voor een sociale en ecologische invulling van dit gebouw”, antwoordt Mie Branders. Wanneer je als stad het sociale niet actief beschermt, rol je de rode loper uit voor projectontwikkelaars met veel geld.
Dan toch geen overname van het huurcontract?
Tot vandaag werd steeds beweerd dat Iret Development het geldende huurcontract van de Kringwinkel wilde overnemen. “Dat leek ons altijd heel vreemd”, legt Mie Branders uit. “Want Iret Development kwam er heel openlijk voor uit dat zij op die plek hotelkamers wilden bouwen. Maar hoe kan je zo’n ingrijpende werken als het ombouwen van een winkel tot een hotel uitvoeren binnen een huurcontract? Nu de verhuis naar Wijnegem beklonken is, is het natuurlijk duidelijk dat het nooit de bedoeling was geweest van Iret om dat huurcontract over te nemen. Wel om een erfpacht te bekomen bij de stad, waar zulke renovaties wel mogelijk zijn.”
Een open oproep?
Op de komende OCMW-raad van 29 juni ligt er nu een open marktoproep voor met betrekking tot de erfpacht van de twee panden van de kringwinkel, Sint-Jorispoort nr 29 en 31. Officieel heet het dat “beide panden grondig gerenoveerd dienen te worden”. Daarvoor wordt er een bieding onder gesloten enveloppe georganiseerd met een projectvoorstel.
De panden moeten volgens het OCMW-besluit niet meer een uitgebaat worden door een “bedrijf met sociale en ecologische doelstellingen”, neen het moet “een kwalitatieve bestemming” krijgen “waarbij het gebouw of een deel ervan toegankelijk wordt gemaakt voor het publiek, zij het mits consumptie of economische bestedingen of via tentoonstellingen, evenementen, workshops ... De bestemming moet aansluiten bij de eigenheid van het gebouw en de omgeving van de Sint-Jorispoort, de Leopoldplaats en het Mechelseplein en een meerwaarde bieden voor deze omgeving.”
“Dat is natuurlijk op maat van Iret Development, die de hele achtertuin aan het herbouwen zijn. Dat sluit natuurlijk heel goed aan”, weet Mie Branders. “Het doet sterk denken aan de ontwikkeling van de Handelsbeurs. Waar AG Vespa bereid was 1 miljoen te betalen voor het “gouden pand” van de Sint Katelijnevest 55, dat moest dienen als inrit voor de parking onder de Handelsbeurs. Waarom wil Iret Development per sé dat pand? Wat exact de meerwaarde is voor het project zal nog moeten blijken.”
Iret beschouwt het kringwinkelpand al als haar eigendom
In het kader van het ontwikkelen van haar viersterrenhotel rond de botanische tuin vraagt Iret Development in een volgende punt op de OCMW-raad van 29 juni om nog 500 m² extra ‘reststroken’ rond de site Elzenveld op te nemen in haar reeds bekomen erfpacht.
“Wanneer je het plannetje in de bijlage van dit agendapunt goed bekijkt, wordt het pand Sint-Jorispoort 29 al opgenomen binnen de projectzone en de eigendomsgrenzen van Iret Development, nog voor de onafhankelijke oproep heeft plaatsgevonden. De arrogantie gaat wel heel ver”, meent Mie Branders.
Erik de Vocht is Mister Monopoly
“Wie wordt er van heel deze saga beter? Qui Bono?”, vraagt Mie Branders zich af. “Niet de bezoeker van De Kringwinkel. Of de vele kotstudenten die er hun huisraad konden aankopen en na hun studies opnieuw binnenbrengen. Niet de personeelsleden van de winkel, die afscheid moeten nemen van de vaste collega’s en vaak veel langer onderweg zullen zijn naar hun nieuwe werkplek in Wijnegem. Niet de stad die graag inzet op circulariteit, armoedebestrijding en sociale tewerkstelling. De enige winnaar is Iret Development, met aan het hoofd Erik DeVocht.
Antwerps architect Erik De Vocht, die ondertussen in Zwitserland is gedomicilieerd, is niet aan zijn proefstuk toe. Met Iret Development heeft hij de bouw van het Mastergebouw van de politie Antwerpen aan site Post X, vlakbij Berchem Station, in handen. Het duurste Antwerpse bouwwerk ooit, geraamde kostprijs is 290 miljoen euro. Daarnaast kocht hij in september 2019 het prestigieuze Antwerp Hilton Hotel op, voor “een bedrag dat niet te weigeren viel”. Didier Boehlen, voorzitter van de Antwerp Hotel Association, zegt over die aankoop het volgende: “De mogelijkheden zijn in ieder geval eindeloos. De Botanic én het Hilton hebben, is als bijna een volledige dure straat bezitten in het spel Monopoly.”
Maximale ontwikkeling of doorgestoken kaart?
Waarom nu die oproep voor erfpacht? Iedereen weet dat Iret Development op die panden aast. Ze betaalt zelfs de juridische kosten van De Kringwinkel opdat deze toch maar zo snel mogelijk naar Wijnegem zou verhuizen. “Ofwel hoopt de stad alsnog op een hogere bieder voor haar pand, ofwel is de stad Antwerpen gewoon verplicht om erfpachten via een openbare procedure te toe te wijzen en zal de erfpacht naar Iret gaan”, zegt Mie Branders.
“Wat schepen Duchateau duidelijk toegeeft is dat hij niet wil investeren in de renovatie van het pand van De Kringwinkel. Dat is volgens hem geen kerntaak van de stad. Maar waarom is het onderhouden van eigen patrimonium nu geen kerntaak van de stad? Duchateau wil de site van Het Elzenveld, waar sinds mensenheugenis het OCMW en voordien de commissie voor openbare onderstand in huisden, maximaal rentabiliseren. Met het geld van die platte commerce zegt hij dan sociale projecten te kunnen financieren. Zo’n stad is niet mijn stad”, zegt Mie Branders.
Heel het zaakje stinkt, waarom gaat zo’n goeddraaiende kringwinkel tegen haar zin weg uit de stad. We weten dat de stad in 2017 al de OCMW-site waar 300 jaar lang het hart van het sociaal werk klopte, verpatste voor een duur luxe-hotel. We weten dat De Kringwinkel ook druk vanuit de stad heeft gevoeld om gedwongen te moeten vertrekken. We weten dat er nu een oproep wordt uitgeschreven op maat van een projectontwikkelaar.
Wist De Kringwinkel dat ze mogelijks binnen vijf jaar uit het pand moesten, met lege handen, en kon ze op die manier niet anders dan ingaan op het aanbod van Iret op een ander pand in Wijnegem? Waarom doet Iret al die moeite om De Kringwinkel te helpen verhuizen zonder zeker te zijn van haar zaak? Zijn er tijdens de vele contacten tussen de stad en Iret zaken beloofd aan de ontwikkelaar? We kennen de visie van de stad op de vastgoedsector. De vorige schepen van stadsontwikkeling, Rob Van De Velde, onderhield erg nauwe banden met projectontwikkelaars en pochte dat hij “af en toe een bocht afsneed” om de stad maximaal te ontwikkelen. Werd er hier ook een bocht afgesneden?
Met de PVDA blijven we ijveren voor een stad op mensenmaat. Met een economische crisis voor de deur moeten we niet de rode loper uitrollen voor de luxe-hotelmarkt die op instorten staat, maar net op sociale en economische initiatieven zoals De Kringwinkel. “De socialisten in het stadsbestuur moeten kleur bekennen”, besluit Branders. “Twee jaar geleden spraken Tom Meeuws (huidig schepen van sociale zaken) en Tatjana Scheck (huidig voorzitter van de sp.a) nog van “schande” over het verpachten van deze site. Nu hebben ze de kans om het Sint-Jorispand nog te redden en moeten ze hun sociale verantwoordelijkheid nemen.”