Het coronavirus heeft in ons land de zwakte van de ouderenzorg blootgelegd. Het gros van de coronadoden viel in onze woonzorgcentra. Vele bewoners kwijnden weg door gebrek aan sociaal contact met hun dierbaren. De eenzaamheid deed de vraag naar euthanasie stijgen. Senioren werden opgesloten in hun eigen serviceflat zonder enige vorm van overleg of inspraak. De woonzorgcentra luidden al langer de alarmbel omdat ze kreunden onder het tekort aan middelen en personeel. De werknemers in de zorg kwamen nog voor de coronacrisis op straat. Nu blijkt dat ze het land hebben recht gehouden. Daarom was er in onze straten dagelijks applaus. Van goede leiders mag je verwachten dat deze crisis naar nieuwe inzichten leidt. Bijvoorbeeld naar een kleinschalige zorg, wijkgebonden initiatieven, aantrekkelijke arbeidsvoorwaarden en medezeggenschap van bewoners. Kortom naar een terugkeer tot de essentie: goede zorg en zingeving, betaalbaar en menselijk. En dus ver weg van de winst.
Niets van dat alles in het Antwerpse Zorgbedrijf. Daar pleit CEO Johan De Muynck al sinds 2017 voor schaalvergroting en samenwerking met commerciële bedrijven. Hij wil met een koterij van nieuwe vzw’s onder een uitgehold Zorgbedrijf, het hele vlaamse land veroveren. En hij wil dat graag zonder op de vingers te worden gekeken door de gemeenteraad, de Algemene Vergadering of de vakbonden. Het N-VA-Sp.a-OpenVLD-bestuur volgt hem blindelings. Want het stadsbestuur van de Grote Verbinding besliste al dat het Zorgbedrijf de komende jaren zelfbedruipend moet zijn. En dat er een private partner moet worden gezocht. Geen kosten meer voor de Stad. Ouderenzorg, gezinshulp, jongerenopvang, … dat alles wordt niet meer gezien als een kerntaak van de overheid, ook al werd daarover geen enkel publiek debat gevoerd. De Stad is verlost van een kostenmaker, en de CEO krijgt zijn zin: de grootste van Vlaanderen worden.
1. Wat is het Zorgbedrijf Antwerpen?
2. Wie zijn de partners in crime?
3. Zonder koerswijziging dreigt een domino-effect
4. Een heel andere kijk op ouderenzorg is nodig
1. Wat is het Zorgbedrijf Antwerpen?
Het Zorgbedrijf OCMW Antwerpen werd in 2009 een verzelfstandigde publieke vzw. De organisatie telt verschillende zorgdiensten, 4000 medewerkers en bijna 20.000 gebruikers. De meest gekende zorgdiensten zijn die voor de ouderen: woonzorgcentra, dienstencentra, serviceflats, assistentiewoningen en thuiszorg. Minder gekend zijn de residentiële jeugdzorg, Si-Cura* en Senso2Me**. Voorts beheert het Zorgbedrijf Antwerpen nog het woonzorgcentrum Vesalius in Brasschaat en serviceflats annex dienstencentrum in Onze-Lieve-Vrouw-Waver.
CEO De Muynck wil de grootste zijn
Algemeen directeur De Muynck is op twee na de duurste vogel van de stadsadministratie. Met 220.000 euro per jaar verdient hij een derde meer dan de stadssecretaris, die het hoogst toegestane ambtenarenloon ontvangt. Sinds 2017 startte De Muynck een queeste om van het Zorgbedrijf een private vzw te maken en het zo verder om te vormen tot het grootste zorgbedrijf van Vlaanderen. Tussen de andere grote private spelers als Orphea en Armonea, wil hij de allergrootste worden. Die ambitie is niet te stoppen.
In 2017 probeerde hij 2 dochter-entiteiten op te richten. Een VZW en een NV om het vastgoed, alle ondersteunende diensten en het dienstenchequebedrijf in onder te brengen. Omdat die plannen niet pasten in het OCMW-decreet, werden ze opgeborgen. In 2019 startte De Muynck een nieuwe poging om opnieuw twee dochter-entiteiten op te richten, deze keer een VZW en een BV. Ook die plannen botsen op de lijn tussen wat wettelijk kan en niet kan.
Met een derde poging in 2019 richt de Algemeen Directeur geen nieuwe vzw op, maar gebruikt hij de bestaande vzw Sodico. Deze vzw werd opgericht in 1951 voor en door het personeel van het OCMW om als sociale dienst te functioneren. Toch bouwt De Muynck deze vzw om tot de vzw Privaatrechtelijk Zorgbedrijf. Via een achterkamertje worden begin 2020 de statuten aangepast. De vijf natuurlijke leden van de Algemene Vergadering verdwenen in de nieuwe statuten en alle vorige bestuurders van vzw Sodico werden buiten gezet en vervangen door de eigen pionnen.
Maar dé apotheose kwam op de Raad van Bestuur van 12 september 2019. Daar krijgt CEO De Muynck een bijzondere volmacht: de meest ruime bevoegdheid om alle vereiste beslissingen, handelingen, verrichtingen en daden te stellen om de beoogde verzelfstandiging te bewerkstelligen en om alle wijzigingen aan te brengen in de ontwerpstatuten. Met die blanco cheque kan De Muynck zijn ambitie waarmaken. De baas worden van het grootste zorgbedrijf van Vlaanderen. En om mee te spelen met de grote jongens, moet het Zorgbedrijf geprivatiseerd worden. Op termijn zullen de meeste van de 4000 personeelsleden overgeheveld worden naar private vzw’s. (Voor de statutairen moet de publieke bovenstructuur nog even behouden blijven.) En het moet snel gaan. Wie de meerjarenbegroting leest, ziet dat alle contractuelen voor het einde van 2020 uit de publieke vzw moeten verdwijnen.
Wanneer ik in januari 2020 als lid van de Algemene Vergadering van het Zorgbedrijf vraag naar de verslagen van de Raad van Bestuur waar al deze zaken beslist zijn, vang ik keer op keer bot. Tot er een vriendelijk bericht komt van De Muynck himself, “Laat ons er samen doorgaan, Johan”. Wanneer ik hem beleefd vraag om de verslagen gewoon digitaal door te sturen, wordt het weer oorverdovend stil.
2. Wie zijn de partners in crime?
Het Zorgbedrijf kan niet uitbreiden zonder kapitaalinjectie. En zoals hogerop al geschetst, wil de Stad geen duit meer uitgeven aan de eigen ouderenzorg. En dus gaat De Muynck op zoek naar geld. Er wordt her en der al eens gesproken over 6 geïnteresseerde partners. En ooit viel de naam van de holding Ackermans & van Haaren, maar officiële documenten hierover zijn onbestaande. Wat we wel al weten is dat de Stad Antwerpen altijd een meerderheidsaandeel van 51% zal behouden in de vzw. Voor schepen Duchateau (N-VA) is dat een reden om niet over privatisering te spreken. What’s in a name!? Wanneer private spelers miljoenen investeren in ouderenzorg dan willen ze er graag iets voor terug. Zij zullen niet tevreden zijn met “zelfbedruipendheid”. De winst zal ergens vandaan moeten komen. De bewoners kunnen meer betalen of het personeel zal het met minder loon of minder volk moeten klaren.
Dichte mist, ook bij de coalitiepartners
Op de gemeenteraad van mei 2020 stelde ik heel wat vragen over de huidige structuur, over het gebrek aan transparantie en democratie, over de blanco cheque van de CEO… Raadslid Scheck van sp.a nam het woord om ons volledig gerust te stellen: “De mensen blijven in de publieke vzw en de stenen, het vastgoed dus, gaan naar de private vzw.” Scheck schijnt niet te weten, ook al is ze lid van de Raad van Bestuur, dat ondertussen alle personeelsleden van de dienstencentra al overgeheveld zijn naar de private vzw. En Schepen Duchateau (N-VA) deed wat hij altijd doet, schieten op de boodschapper. Een schets van de huidige structuur kon hij niet geven. Voor het antwoord op onze vraag naar transparantie verwees hij naar het bestuursakkoord en het zelfbedruipende Zorgbedrijf. Geen woord over de beslissingen die genomen worden buiten alle openbare organen. Geen woord over de verslagen van de Raad van Bestuur, die niet boven water mogen komen.
Walk and don’t look back
Het opzetten van deze mistige structuren, ver weg van de openbaarheid en met een blanco cheque voor de hoogste in rang, doet ons denken aan de schandalen rond de intercommunales en Samu Social. We hebben gezien tot wat het leidt, al die vzw’s die opgericht worden “om makkelijker te kunnen werken” en “meer middelen te krijgen voor het personeel”. De misbruiken binnen de intercommunales lagen niet bij de intercommunales zelf, maar in de vennootschappen die in hun schoot werden opgericht en zo ontsnapten aan de regels en het toezicht. Dat leidde ertoe dat er terug een beleid werd gevoerd om de overtollige vzw’s en andere constructies op te kuisen en opnieuw transparantie te eisen. Maar het Zorgbedrijf Antwerpen doet mee aan “walk and don’t look back”. De Algemeen Directeur krijgt carte blanche, de beslissingen worden al lang niet meer in het openbaar genomen en de mist wordt alsmaar dichter.
3. Zonder koerswijziging dreigt een domino-effect
Door de privatisering zal de Antwerpse openbare ouderenzorg de speelbal worden van kapitaalgroepen die een steeds hoger rendement vragen. Dat zal gevolgen hebben voor de Antwerpse ouderen en de werknemers van het Zorgbedrijf Antwerpen. Maar het zal ook een effect hebben op de andere gemeentelijke zorgbedrijven. Want het Zorgbedrijf Antwerpen vertegenwoordigt alleen al door haar personeelsaantal een groot percentage van alle woonzorgcentra. Als dat personeel wordt doorgeschoven naar een private vzw, heeft de openbare sector een aanzienlijk kleiner aandeel in het geheel. Dat verzwakt de onderhandelingskracht van de publieke sector en haar vertegenwoordigers. Een woonzorgcentrum privatiseren is niet zo gemakkelijk, maar als het Zorgbedrijf in Antwerpen toont dat je met een truukje van de foor een publieke vzw kan omvormen tot een private, dan is het hek van de dam.
Gevolgen voor het personeel
Het dagelijkse applaus voor het zorgpersoneel is goed, maar een structurele waardering van hun werk in loons- en arbeidsvoorwaarden is veel beter. Zorgkundigen beginnen hun carrière aan een loon onder de 14 euro per uur. Het is hemeltergend hoe weinig deze corona-helden verdienen. We kunnen zonder CEO’s, maar we kunnen niet zonder bejaardenverzorg(st)ers, verpleegsters, verplegers en gezinshulpen. Eén van de grootste problemen tijdens deze crisis is het tekort aan verpleegkundigen. De totale personeelsnorm voor de woonzorgcentra is niet aangepast aan de noden van vandaag. De zorgzwaarte van de bewoners is gemiddeld veel hoger dan pakweg 20 jaar geleden, maar het aantal werknemers is in verhouding niet gestegen.
Herinner je de Pano-reportage van oktober 2017, die ons met de neus op de schandelijke gevolgen van die schaarste duwde? Hoewel het Zorgbedrijf vandaag met meer personeel per bewoner werkt dan in private of commerciële woonzorgcentra, blijft het ruim onvoldoende. “Er is geen tijd meer voor een babbel met de mensen. Ik had me deze job heel anders voorgesteld. Ik wil de mensen echt een verzorgde, plezante oude dag kunnen geven. Maar daar is geen tijd voor. Steeds meer staan de ‘targets’ centraal: het aantal pampers, washandjes, handdoeken en maaltijden, en niet de zorg.” Dat horen we van de mensen op de vloer.
We dachten dat het Antwerps stadsbestuur hierop zou antwoorden met een herwaardering van de mensen op de vloer. Met een mea culpa: “sorry, onze excuses om jullie noodkreten niet au sérieux te nemen.” Maar neen, het stadsbestuur van “De Grote Verbinding”, geeft de sleutel van de ouderenzorg in de handen van de CEO en die heeft een plan om alle contractuele personeelsleden naar een private structuur te sluizen. In de private of commerciële woonzorgcentra werkt er vaak minder personeel per bewoner, en de loon- en arbeidsvoorwaarden zijn er minder goed: onder andere minder vakantie- en feestdagen en een lagere zondags- en verstoringsvergoeding.
4. Een heel andere kijk op ouderenzorg is nodig
Deze coronacrisis kan voor onze Antwerpse senioren een welgekomen keerpunt zijn. Het uitgangspunt is dat onze senioren onze toekomst zijn. Daar waar ook wij naartoe gaan. Zij hebben hun leven lang bijgedragen aan de samenleving. Eens ze niet meer economisch renderen, mogen ze niet uitgerangeerd worden. Integendeel. We moeten onze ouderen koesteren. Het stadsbestuur startte op 17 april met het systematisch opbellen van 75-plussers. Zo kwamen we te weten dat er bij 7% van onze ouderen een zorgnood was. Het bewijst dat pro-actief inzetten op ouderenbeleid echt nodig is. Deze initiatieven moeten zeker verder gezet worden, ook na de corona-tijden.
Iedereen wil zo lang mogelijk thuis blijven wonen. Thuis kan ook betekenen “in de wijk”, “in de buurt”. De ouderenzorg van de toekomst zal kleinschalig, buurtgebonden en ook pro-actief zijn. Commercialisering en steeds meer schaalvergroting moeten tot het verleden behoren. De efficiëntie van de schaalgrootte weegt niet op tegenover het verlies van nabijheid en menselijkheid.
De Stedelijke Seniorenraad van Antwerpen had een voorstel om lokale aanspreekpunten uit te werken, ook in de dienstencentra. Dat idee steunen we ten volle. Zo’n lokaal aanspreekpunt informeert senioren over de diensten, rechten en hulpvormen waar zij een beroep op kunnen doen en maakt hen wegwijs in het aanbod, ook van ontspanning, cultuur en gezondheidspromotie. De medewerkers kunnen ook gewoon aan huis komen. Ze zorgen voor de beste zorg, aangepast aan ieders behoefte, in samenwerking met de mutualiteiten, de wijkgezondheidscentra, de welzijns-, thuiszorg- en andere middenveldorganisaties.
We zien de zorg voor ouderen als een preventieve zorg, die vanuit de wijken vertrekt. Een zorgpost in elke wijk heeft contact met de ganse wijk en vindt pro-actief waar de noden zijn. Bij ouderen, bij gezinnen, bij alleenstaanden, bij zieken, bij mensen met een beperking. Het zorgaanbod wordt geclusterd per wijk. Nu kan het zijn dat er in één straat 4 verschillende thuishulpdiensten komen. Er is weinig continuïteit, overzicht en samenwerking.
Het Antwerpse Zorgbedrijf moet instaan voor de betaalbaarheid van haar serviceflats en woonzorgcentra. We willen een maximumfactuur voor de woonzorgcentra en de serviceflats. De Stad had jarenlang een traditie van serviceflats aan een sociale prijs met een zeer goede dienstverlening. Die traditie kan perfect in ere hersteld worden.
De personeelsnorm voor de woonzorgcentra (WZC) moet herbekeken worden. Zowel het aantal handen aan het bed als daarrond. De nadruk ligt nu vooral op de zorg: hygiëne, voeding en medicatie. Zingeving en zelfontwikkeling komen helemaal aan het einde van de prioriteitenlijst. Inspraak en medebeslissingsrecht is vaak afwezig. Beweging in de natuur, het verderzetten van hobby’s, het onderhouden van contacten met kennissen, …dat alles valt vaak definitief weg bij opname in een WZC. Niet omdat er geen goede wil is. Wel omdat er geen tijd en onvoldoende personeel is. En dat hoeven niet altijd verpleegkundigen te zijn.
En last but not least: De privatiseringsoperatie van het Zorgbedrijf, volledig gedirigeerd door Algemeen Directeur Johan De Muynck en geruggesteund door het stadsbestuur (N-VA-sp.a-OpenVLD), moet gestopt worden. We willen terug meer zorg, in plaats van meer bedrijf. Kwaliteitsvol, kleinschalig, betaalbaar en openbaar.
Auteur: Mie Branders, PVDA gemeenteraadslid in Antwerpen
*Si-Cura werd opgericht op 5 juli 2016 door het Zorgbedrijf Antwerpen en heeft tot doel het aanbieden van zorg voor geïnterneerden buiten de gevangenissen.
**Senso2Me is een BVBA die werd opgericht op 4 februari 2015 en die actief is rond ontwikkeling van internet-of-things en databeheer. In 2016 werd de BVBA dan omgevormd naar een NV en werd er een kapitaalsverhoging doorgevoerd. In 2017 volgde er een nieuwe kapitaalsverhoging en werd het Zorgbedrijf Antwerpen aandeelhouder. Het Zorgbedrijf Antwerpen kocht voor 850.144 EUR aandelen en werd bestuurder.