De activiteiten van de industriële goudsmelterij Value Trading, pal in de stationsbuurt, roepen vragen op over de effecten op de gezondheid van de buurtbewoners. De roep om het bedrijf uit voorzorg te sluiten en om onderzoek te voeren naar de concrete oorzaak van de vele ziekten in de buurt klinkt steeds luider, maar het stadsbestuur (N-VA, Vooruit, Open VLD) weigert verdere stappen te ondernemen. Het onderzoek dat de stad en Vlaanderen voeren gaat tergend traag. Intussen blijft het bedrijf actief. Tot grote frustratie van de buurtbewoners. PVDA-gemeenteraadslid Mie Branders wil een diepgaand onderzoek naar de oorzaken van de gezondheidsproblemen in de buurt. In de tussentijd moet de goudsmelterij uit voorzorg gesloten worden tot het onderzoek duidelijkheid brengt.
In de stationsbuurt stellen mensen zich vragen bij het hoge aantal kankers dat hun buurt treft. De behandelende dokters stelden herhaaldelijk aan de familieleden de vraag of ze toevallig veel contact hadden met zware metalen, zoals lood, nikkel, cadmium of arseen.
De blik van de buurt viel op Value Trading. Een goudsmelterij die al meer dan 20 jaar actief is, midden in de drukbevolkte stationsbuurt. Op een bepaald moment was er zelfs een klasse I milieuvergunning nodig, zoals voor de zwaarste industrie in de haven. Goud smelten zorgt voor uitstoot van zware metalen, fijn stof en roet. Zo’n bedrijf hoort niet in een woonwijk. De buurt organiseert zich en eist de sluiting van het bedrijf.
Enkele buren lieten metingen doen in hun tuin. De bodemsaneringsnorm voor zware metalen werd overschreden. Enkele families lieten hun bloed onderzoeken, de waarden voor lood bleken bij sommigen te hoog. Onder druk van het protest werd door OVAM een bodemonderzoek gedaan. Het Agentschap Zorg keek na of het aantal kankers abnormaal is voor stedelijk gebied. De stad Antwerpen gaf uiteindelijk nog enkel een vergunning voor een klasse III bedrijf. Ze vindt dat het bedrijf niet thuishoort in een woonwijk, maar weigert verdere stappen te zetten voor een sluiting uit voorzorg.
Roep om sluiting klinkt steeds luider
Voor de aanvang van de gemeenteraad in mei betogen meer dan 100 Joodse vrouwen voor het stadhuis. Dit is ongezien. We geraken aan de praat. De mensen zijn erg ongerust. Er zijn te veel overlijdens door kanker. Eén na één komen de vrouwen vertellen wie er gestorven is in hun familie. Te jong. In drie straten rond de Jacob Jacobstraat zouden er 120 wezen zijn. Dat zijn kinderen van wie de vader én de moeder veel te vroeg zijn gestorven. Het is amper te geloven. De vrouwen hebben slechts één eis: stop die giftige fabriek. Het is genoeg geweest. Doe het uit voorzorg. Er zit al genoeg vergif in onze wijk.
De burgemeester en zijn N-VA-schepenen houden zich stil. Nochtans zitten handhaving, vergunningen en gezondheid in de portefeuille van De Wever, De Ridder en Van Doesburg. Het is milieuschepen Tom Meeuws (Vooruit) die de boel moet sussen. Hij beweert dat er achter de schermen heel veel onderzoek wordt gedaan, maar dat de mensen moeten beseffen dat er geen verband kan gelegd worden met een bepaalde bron. Er wordt geduld gevraagd voor het lopend onderzoek. Toch is er één uitschuiver. André Gantman (N-VA) neemt het woord. Hij wijst dapper de schuldige aan door expliciet de naam van de vervuiler te noemen: Value Trading. Hij belooft emotioneel om van de sluiting van het bedrijf zijn persoonlijke strijd te maken. De motie van Groen, waarin de gemeenteraad wordt opgeroepen om het bedrijf uit voorzorg te sluiten, wordt weggestemd. Alleen Groen en PVDA stemmen voor.
Motie van wantrouwen
Op vrijdag 30 juni, krijgen de buren een brief in de bus. De volgende maandag komt er een infomoment over de resultaten van het onderzoek. Redelijk last minute. Zeker als er een sabbat tussen zit. Toch dagen nog 80 buren op. Een mooie mix van Joodse en niet-Joodse mensen. De ambtenaren van OVAM, Agentschap Zorg en de VMM worden gemodereerd door de crisismanager van de stad Antwerpen. Milieuschepen Meeuws neemt discreet plaats in het publiek. Het wordt een woelige avond.
Met eindeloos geduld ondergaan de buren de wetenschappelijke analyses van bodem- en kankerregisters. De ontgoocheling kan niet groter zijn. Het wantrouwen in de zaal groeit zienderogen. Bij het langverwachte bodemonderzoek van OVAM blijken amper 20 stalen te zijn genomen. Slechts 6 daarvan toonden een teveel aan zware metalen. Drie ervan situeerden zich aan de overkant van de spoorweg. Besluit: er is geen bron te vinden, het patroon is een lappendeken, de vervuiling zal wellicht historisch zijn. Koolassen, puin,... Nog erger wordt het met het kankeronderzoek. Het aantal kankers van postcode 2018 wordt vergeleken met die van de rest van Vlaanderen. Elke beginnende wetenschapper kan u zeggen dat die uitkomst niet relevant is. Want de stationsbuurt is maar een klein deel van de regio 2018. De hoge kankerincidentie wordt op die manier fors verdund. Als je dan aan de buurt de boodschap geeft dat er helemaal geen verschil is, voelt iedereen zich bedrogen. Op z’n minst kan je van desinformatie spreken. Of van pseudowetenschap. Wanneer iemand vanuit de zaal dat doorprikt, is het antwoord: “het was het best mogelijke onderzoek tot nu toe”. Er worden nieuwe en nauwkeurigere onderzoeken beloofd. Die moeten nog een opstart krijgen, er moet nog een protocol geschreven worden, een doelgroep bepaald, een regio afgebakend, de resultaten worden dan eerder eind 2024 verwacht.
Na de presentatie hoopt de crisismanager het publiek in 2 groepen te splitsen, om vragen te stellen over ofwel de bodem, ofwel de gezondheid. Maar dat is buiten het assertieve publiek gerekend. David Wahl, voorzitter van de grootste orthodoxe gemeenschap, neemt het woord: “Wij verlangen één ding: dat alle smelterijen dicht gaan. Nu nog wachten tot eind 2024 is te lang.” Tot dan toe was er nog geen woord gevallen over industriële smelterijen. Toch dé reden van alle bezorgdheden. Een andere dame verwoordt het als volgt: “als je huis brandt, wat doe je dan? De brandweer bellen. Je wacht toch niet op het onderzoek naar de oorzaak van de brand? Sluit de fabriek, uit voorzorg!” Tientallen mensen namen het woord met dezelfde boodschap. Het werd een motie van wantrouwen tegen de instanties die ons moeten beschermen voor ongezonde milieueffecten.
Meten is weten
Waarom zoekt men niet samen met de buren naar alle mogelijke data die ons slimmer kunnen maken over het gezondheidsprobleem? Ga samen door de overlijdensregisters uit de joodse gemeenschap, vraag de medische dossiers op en kijk naar zware metalen. Reconstrueer de historiek van alle smelterijen, garages, depots en andere activiteiten die er ooit zijn geweest. Neem een paar honderd bodemstalen. Zet tientallen kruiken om de huidige neerslag te meten. Ga op interview bij de oudsten. Doe een snelle en kleine steekproef bij de schoolkinderen met een prik voor lood-in-bloed. Luister naar de bezorgdheden en doe uit voorzorg alle smelterijen dicht. De gezondheid van de mensen moet op de eerste plaats komen.
