Dé hamvraag: waarom bestelde De Wever in 2017 géén extra metingen?

Meneer De Wever

Op vorige gemeenteraad, op 31 mei 2021, heb ik dit ei laten zien. Een vervuild ei. Dat werd toen weggelachen. ‘Doe dat ei maar weg’, zei men. Maar ondertussen kent ie-de-reen dit ei, als symbool van vervuiling, en als symbool van doofpotpolitiek.

Dit is de derde gemeenteraad op rij dat ik tussen kom over het PFOS-schandaal. Zo goed als niets van wat jullie de vorige twee keren hebben gezegd, klopt. En dat is niet alles. Ondertussen blijkt ook dat jullie sinds 2017 als stadsbestuur op de hoogte zijn van de vervuiling, en daar verder niets mee deden.

Op de vorige gemeenteraad zei schepen Koen Kennis: “Mijnheer Mertens, het is een bijzonder technisch debat. U hebt het dossier ondertussen stilaan in de vingers. Ikzelf begin mij er ook stevig in te verdiepen.”

Dat zei U toen, schepen Kennis. “Ikzelf begin mij er ook stevig in te verdiepen”. Op 31 mei 2021. Maar u was al op de hoogte sinds 18 september 2017. Dat hebt U vorige maand even vergeten te vermelden, mijnheer Kennis. Dat U al vier jaar lang op de hoogte was, waarom hebt U dat vorige maand niet gezegd?

En als U al vier jaar lang op de hoogte was, waarom zegt U dan vorige maand dat U zich er nu pas in begint te verdiepen? Wat het U de vorige vier jaar dan gedaan? 

Ik heb het voorstel voor een extra gemeenteraad ingediend omdat er in dit dossier van alles verzwegen wordt. Omdat jullie de waarheid niet aan het licht brengen, en omdat alle partijen elkaar de hand boven het hoofd houden, omdat ze allemaal betrokken partij zijn.

Geen enkel risico voor de mens? Hallo?

Mijnheer De Wever. Op de Zevende Dag zei U gisteren “dat de PFOS-vervuiling al lang door iedereen gekend was”. En dat het enige dat veranderd is, dat men in 2017 nog dacht dat er geen enkel risico was voor de mens. Wel, daar is niets van waar. Niets. Ten eerste is de PFOS-vervuiling niet ‘al lang door iedereen gekend’. Door iedereen gekend, behalve door de bevolking, bedoelt U. Behalve door uw eigen stadsbewoners.

Ten tweede is het niet zo dat men in 2017 dacht dat er “geen enkel risico voor de mens” was. U weet dat het niet zo is. 3M is 17 jaar geleden al gestopt met de productie van PFOS, omdat het schadelijk was. Vanaf augustus 1975 slaan de eerste wetenschappers al alarm, op basis van bloedstalen van het personeel van 3M. Einde 1990 wordt aan de Universiteit van Minnesota onderzoek gedaan naar de bloedwaarden van de arbeiders van de 3M site in Minnesota. Uit dat onderzoek blijkt al dat de hormoonhuishouding ernstig verstoord is. Maar het is pas in 2002 dat 3M in Zwijndrecht stopt met de productie van PFOS.

Dat is 2002. Het kan goed zijn dat u toen nog de communicatie van 3M geloofde, en niet het onderzoek van Frank Gilliland van de Universiteit van Minnesota. Maar dat kan u in 2017 niet meer zeggen. In 2017 zijn we nog eens vijftien jaar later, en ondertussen zijn de gezondheidsrisico’s van PFOS goed bekend, ook in ons land. Professor Tytgat vat het samen in zijn rapport van 6 oktober 2017: “Een verhoogd aantal doden door lever- en blaaskanker bij arbeiders aan de PFOS-lijn. Risico op neurologische, cardiovasculaire, reproductieve en hormonale storingen. Tumoren en nadelige effecten op de ontwikkeling van dieren die blootgesteld zijn aan hoge doses.”

U zegt zelf dat U dat rapport van 6 oktober 2017 gekregen hebt, maar dat enkel de FAQ’s van Lantis ontbraken. Maar U wist dus in 2017 dat er mogelijk een ernstig gezondheidsrisico was met PFOS, maar U hebt niets gedaan. Integendeel, U hebt heel dit weekend de fabel blijven rondstrooien dat in 2017 de gezondheidsrisico’s nog niet gekend waren. Het is indrukwekkend dat U dat zonder wederwoord mag komen vertellen op de Zevende Dag en in de kranten, maar U weet dat het niet waar is.

Alleen maar een communicatieprobleem?

Verder zegt u dit weekend: “In 2017 werd door Leefmilieu gezegd dat er op en rond de site van 3M geen gevolgen zijn voor de mens” en “de enige grote fout is dat er geen grote publiekscommunicatie is geweest”.

Dat klinkt heel goed, meneer de burgemeester, maar het klopt langs geen kanten. OVAM zegt dat de resultaten zich “beperken zich tot het terrein van 3M zelf en enkele grote wegen in de omgeving.” Maar tegelijkertijd zegt OVAM aan Lantis: “Daardoor bestaat onduidelijkheid over de concentraties die aanwezig zijn in aanpalende woongebieden en de daarbij horende blootstelling van de bewoners.”

Wat ik zou verwachten als er onduidelijkheid bestaat over de volksgezondheid, is dat men gaat meten. Maar dat is niet gebeurd. Er zijn géén extra metingen gebeurd.

En hoe verdedigt U dat vandaag? U zegt: “ja maar, OVAM had al metingen gedaan in Zwijndrecht en die vielen onder de norm.”

Dat klinkt heel goed, meneer de burgemeester, maar het klopt langs geen kanten. En dat om twee redenen. Het wordt even technisch. Ten eerste: de metingen van OVAM vielen wel degelijk bóven de norm die internationaal de referentie was in 2017: met name 22 microgram PFOS per kilogram droge stof. Dat is dus hoger dan de EPA-norm van 13,3 microgram.

U zegt nu dat de normen in 2018 verstrengd zijn. Dat klopt niet. Die zijn in 2016 verstrengd. En dat is natuurlijk een essentieel verschil. Want dat betekent dat jullie op de hoogte waren van die strenge norm in oktober 2017. Die norm staat ook in het rapport van professor Tytgat, een rapport dat U zelf in oktober 2017 hebt ontvangen. Er is dus geen voortschrijdend inzicht ná de vergadering, maar dat was al vóór die vergadering.

Ten tweede: de metingen die een paar weken geleden in Zwijndrecht gebeurd zijn, vallen niet alleen boven de norm die in 2017 internationaal de referentie was, maar óók boven de stokoude norm van 2008. De enige reden waarom jullie dat toen niet gezien hebben, is omdat jullie het toen niet gemeten hebben.

Het verschil met 2017 is niet in de eerste plaats de wetenschappelijke vooruitgang. Het grote verschil met 2017 is dat er nu – onder druk van der actiegroepen en de publieke opinie – wel is gemeten, en vier jaar geleden niet is gemeten. Anders hadden we vier jaar geleden al kunnen vaststellen dat de waarden boven alle normen uitstegen.

De reden waarom er nu pas maatregelen worden afgekondigd in een straal van 10 km rond 3M is niet dat de normen verstrengd zijn. De normen die de Vlaamse overheid vandaag gebruikt zijn exact dezelfde als de normen die in 2017 van kracht waren. De enige reden waarom die maatregelen toen niet zijn afgekondigd en vandaag wel, is omdat er vandaag voor het eerst gemeten is in Zwijndrecht.

En dus blijft de grote vraag, meneer de burgemeester, als jullie in 2017 wisten dat er een enorme vervuiling was van de terreinen rond de 3M-fabriek, als jullie wisten dat de internationale norm net verlaagd was geweest en als jullie wisten dat de vervuiling verder ging dan gedacht: waarom hebben jullie dan niet onmiddellijk een onderzoek ingesteld om te zien of de mensen in Zwijndrecht en Linkeroever in gevaar waren? In plaats van zich te verschuilen achter Lantis, zich te verschuilen achter Ovam, zich te verschuilen achter Zwijndrecht, zich te verschuilen achter minister X of staatssecretaris Z: waarom hebben jullie geen breed bodemonderzoek laten doen? En geen breed gezondheidsonderzoek opgezet?

Dat is de vraag waarop ik vandaag een antwoord zou willen horen.

The Good, the Bad, and the Ugly

Want als we u moeten geloven is Lantis in dit dossier de ‘good guy’. Als je het mij vraagt, lijkt heel dit dossier meer op het verhaal van the good, the bad and the ugly. Een verhaal vol chaos, waar iedereen zijn hoofd boven water probeert te houden, op zoek naar het grote geld. Een verhaal waarin drie partners gedwongen worden met elkaar samen te werken, omdat ze alle drie kniehoog in de modder zitten.

Lantis, the zogenaamde Good, die voor een vuistvol dollars een dading sluit met 3M waarbij de belastingbetaler opdraait voor de PFOS-vervuiling en Lantis plechtig belooft het er niet meer over te zullen hebben.

De Vlaamse regering, the Bad, die perfect op de hoogte is van de vervuiling maar geen enkele actie onderneemt om de omwonenden te beschermen.

En het Antwerps stadsbestuur, the Ugly, dat mee in al die vergaderingen zat, maar niet communiceerde en geen bijkomend onderzoek heeft besteld omdat men vond dat anderen dat moesten doen.

Ik ga de tijdslijn van de film nog even samenvatten, omdat dat belangrijk is.

In het begin van dit millennium zet 3M in Zwijndrecht de productie van PFOS stop. Het is op dat moment duidelijk voor het bedrijf dat PFOS een potentieel risico is voor de gezondheid en voor het milieu.

Het wordt al snel duidelijk dat rond 3M een enorme vervuiling van PFOS in de bodem zit. 

In 2004 worden de hoogste concentraties ooit in levende wezens aangetroffen bij bosmuizen rond de fabriek.

In 2006 start het bodemsaneringsproject op de terreinen van 3M zelf en wordt duidelijk dat de Palingbeek zwaar vervuild is.

In 2012 wordt een doctoraat gepubliceerd waaruit blijkt dat er enorm hoge PFOS-concentraties zitten in eieren van kippen die in de buurt van de fabriek worden gekweekt.

In 2016 neemt Lantis honderden bodemstalen op de toekomstige werf voor Oosterweel. Ze schrikken van wat ze vinden: de PFOS-vervuiling loopt gigantisch hoog op, tot meer dan 500 microgram per kilogram droge stof. Dat is 7 keer de norm van 70 microgram waarboven Lantis van plan is om alle grond hermetisch in te pakken. En de vervuiling gaat ook veel verder dan gedacht. 

Dat brengen ze op het politiek stuurcomité van Oosterweel, waar u mee aan tafel zit. Lantis stelt daar voor om de vervuiling in Zwijndrecht verder te onderzoeken en zo snel mogelijk te communiceren. Wat er daarna gebeurt, dat tart elke verbeelding.

Er worden twee dingen beslist: er wordt niet gecommuniceerd. En er wordt géén verder onderzoek gedaan.

Alle geschuif met de zwarte piet, en alle blabla nadien, niets ontkracht die vaststelling. Dit stadsbestuur heeft niet gecommuniceerd, en geen verder onderzoek gedaan.

En nu moet blijkbaar ook alles opnieuw de doofpot in. Vandaag heeft Uw partij, de N-VA dus, er in het Vlaams Parlement er alles aan gedaan om de PVDA uit de onderzoekscommissie te houden. Zo gaat dat dan. Van de doofpot-dading tussen 3M en Lantis naar de doofpot-commissie waar de PVDA wordt buitengehouden.

600.000 kubieke meter vervuilde grond als wegberm zonder bescherming

Op vorige gemeenteraad vraag ik uitdrukkelijk wat er met de twee soorten vervuilde grond gaat gebeuren? Met de megavervuilde grond van meer dan 70 microgram PFOS per kilo droge grond enerzijds? En met de erg vervuilde grond van 8 tot 70 microgram PFOS anderzijds? Het gaat om 860.000 kubieke meter in totaal. Ik zei toen al: met de Nederlandse normen van 3 microgram zou niets van die grond mogen gebruikt worden, ook niet in straatinfrastructuur, ook niet ingepakt. Ik vroeg of men met vervuilde grond zou rondrijden op de grote werfzone op linkeroever, of elders op de Oosterweelwerken?

En wat antwoordde U op vorige gemeenteraad, mijnheer Kennis: “Zowel de gronden met een vervuiling van boven de 70 microgram per kilo, als de gronden tussen de 8 en 70 microgram per kilo, worden ter plaatse ingepakt en opgeslagen innen de kadastrale werkzone. En dat betekent mijnheer Mertens dat met die gronden op Linkeroever dus niet zal worden rondgegaan.”

Maar wat blijkt nu. Dat is helemaal niet waar.

Er blijkt 130.000 kubieke meter van de megavervuilde grond van meer dan 70 microgram PFOS naar de terreinen van 3M te gaan om daar in een groot openluchtstort op te slaan, achter een zes meter hoge berm.

Er blijkt al 30.000 kubieke meter megavervuilde grond gebruikt te zijn aan de rotonde van Waasland-haven Oost.

En er blijkt nog 100.000 kubieke meter megavervuilde grond voorzien te worden voor de bermen van de monding van de Scheldetunnel, aan het Sint-Annabos dus.

Dat gaat allemaal ingepakt worden, maar het is helemaal niet zeker dat dat een duurzame oplossing gaat zijn.

Maar meer nog: daarnaast is er ook 600.000 kubieke meter erg vervuilde grond, met waarden van 8 tot 70 microgram PFOS per droge kilo. In andere landen mag die grond niet gebruikt worden. Maar wat gaat men hier doen? Lantis, zo lezen we, is van plan die grond te gebruiken als ‘bouwkundig bodemgebruik’. Dat betekent dat die grond gaat gebruikt worden voor bermen en dijken in het hele Oosterweelproject. Voor die grond is geen enkel beschermingsprocédé voorzien. Dus geen folie, geen plastiek zak, geen bentoniet-laag. Neen. Gewoon 600.000 kubieke meter erg vervuilde grond als wegberm.

Dat is exact waar ik vorige gemeenteraad naar vroeg. Toen werd dat hier staalhard ontkend. We gaan dus 600.000 kubieke meter smeerlapperij rond heel Antwerpen gooien zonder bescherming. Hoe gaat die grond over de Oosterweelwerken worden getransporteerd? Met open vrachtwagens? Wat als het hard gaat regenen? Professor Tytgat waarschuwt dat de harde regens, zoals die van vorige week, de PFOS-vervuiling nog meer in de bodem doet verspreiden. Hij pleit voor een strengere norm, met name 3 microgram, zoals in Nederland. “Alles daarboven is in principe te gevaarlijk om in verkeersinfrastructuur of in geluidsbermen te verwerken”, zegt hij.

Besluit

Dit is de derde gemeenteraad op rij dat ik over de PFOS-vervuiling tussenkom. In april, in mei, in juni. En telkens stuurt de meerderheid ons weg met een kluitje in het riet.

Ik ben het nogal eens met wat de actiegroep Grondrecht schrijft: “We schrijven u vooral omdat we de indruk hebben dat er op ’t Schoon Verdiep, in tegenstelling tot daarbuiten, nog steeds geen sense of urgency is over deze problematiek.” En verder: “We eisen dat meteen wordt nagegaan of de werken zoals ze worden uitgevoerd geen risico vormen voor onze gezondheid en die van de arbeiders op de site.”