Antwerpen 2018: stad van beton, zonder ziel, zonder hart

Tussenkomst Peter Mertens ‘begroting 2018’ op gemeenteraad 27.11.17

“Antwerpen mag geen geschoren haag” worden zegt de stadsbouwmeester. “Het zijn de burgers die geschoren worden”, antwoordt Peter Mertens. Mertens neemt de begroting 2018 op de korrel. “Geen aanpak van de wooncrisis, geen aanpak van de kinderarmoede, en halsstarrig blijven geloven in privatiseringen, daaruit spreekt een stedelijke visie. Een visie van een stad van beton, zonder ziel, zonder hart. Precies het tegendeel van wat Antwerpen nodig heeft”, aldus Mertens.-

“Er werd nog nooit zo veel geïnvesteerd als in deze legislatuur”, zegt schepen Kennis. “Wij waarderen de stad op”, zegt schepen Vande Velde. Maar de vraag is waarin men investeert? En de vraag is voor wie de stad wordt opgewaardeerd?

Ongeveer een halve eeuw geleden werd “het lied van de neus” van Wannes Van de Velde aan de gemeenteraadsleden uitgedeeld. Een protestlied van ‘Neus De Schavies’ in de beste poesjenellentraditie tegen de bouwplannen in de stad.

Ik zal ’t niet voorlezen, maar ’t is wel heel actueel. Bovendien: volgend jaar zullen alle Antwerpse tenoren meespelen in het poesje-theater. Wel, laat mij ‘de neus’ dan maar zijn, en kritiek hebben op een stad van beton, zonder ziel, zonder hart.

De begroting die nu voorligt is inderdaad niet anders dan de vorige jaren. Maar dat is precies het probleem. Beton, dat komt er. Chique projecten met de vleet. Nieuwe politietoren, nieuw diamantmuseum – 20 miljoen euro investeert de stad daarin, 300 camera’s – binnenkort zelf 500 – om alles in ’t oog te houden, een nieuw marketingfonds voor de stad Antwerpen, en ga zo maar door.

Op de commissie zei U, burgemeester, dat Antwerpen moet opletten om niet in de val van een ‘New Urban Crisis’ te trappen. Dat betekent: een stad die bruist voor koopkrachtige bezoekers, maar dan ten koste van de bewoners. Wel, dat is precies wat er gebeurt. En deze begroting heeft geen enkele ambitie om daar iets aan te veranderen.

Meer Antwerpenaren dan ooit zitten in financiële problemen door te hoge woonkosten. Ik zie geen ambitieus plan om dat aan te pakken. Een kwart van onze kinderen groeit op in armoede. Ook daar geen ambitieus plan. En ondertussen slibt de stad dicht.

Op basis van de begroting zou ik het willen hebben over vier pijnpunten, waar ook voor volgend jaar geen oplossing is voorzien:

• wonen
• armoedebestrijding
• het debacle van de privatiseringen
• en de mobiliteit

1. Wonen: “geen geschoren haag, wel geschoren burgers”

“Er zit wel degelijk een visie achter de bouwprojecten in Antwerpen”, zegt U, burgemeester. “Antwerpen is geen geschoren haag” zegt stadsbouwmeester Christian Rapp, “er mogen nog een paar naalden bijkomen”.

Ik heb het hier nu niet over de bouwvergunningen en de verstrengeling met de immobiliënsector. Maar in de hele stedelijke visie van bouwmeester Rapp en van het stadsbestuur lijkt er geen plaats voor betaalbaar wonen voor iedereen. Het gaat over ‘landmarks’, ‘torenstad’, en ‘een vierde, vijfde of zesde naald erbij’. Maar wat doe je met mensen die betaalbaar willen wonen. Waar zitten die?

Volgend jaar gaat er 260 miljoen euro naar het beleidsdomein “woonstad”, zo leert ons de begroting. Op zich genoeg om de wooncrisis aan te pakken. Maar slechts 13 procent hiervan gaat naar de doelstelling om Antwerpenaren een kwaliteitsvolle woning te doen vinden. Dat is niet op maat van de problemen, dat is niet op maat van de uitdagingen.

Het woonprobleem is niet alleen meer een probleem van de armste groepen. Het is een groeiend probleem voor heel veel mensen. Eén op drie Antwerpenaren heeft financiële problemen door te hoge woonkosten. Eén op drie. En de helft van de huurders op de private markt in Antwerpen huurt een woning ‘met onvoldoende kwaliteit’, zo blijkt uit het Grote Woononderzoek.

Een groot deel van die mensen kunnen zich geen koopwoning van 500.000 euro in een van de ‘nieuwe naalden in de stad’ permitteren. Maar ook geen koopwoning van 300.000 euro.

Ik zal de situatie van Sandra schetsen. Sandra is 63 jaar, en is een van die vele huurders die te veel betaalt voor een woning ‘van onvoldoende kwaliteit’. “De keuken moet gerenoveerd, er staat alleen een vies afwasbakje met daaronder veel schimmel en een kapot kastje. ’t Zelfde met de badkamer. De eigenaar is moeilijk aanspreekbaar, hij reageert niet op vragen. Hoe moet ik dat nu oplossen?” Sandra had het misschien kunnen oplossen door beroep te doen op de Woonkantoren en de controleurs van de stad. Maar die dienst loopt leeg en het stadsbestuur investeert hier onvoldoende in, ook niet in deze begroting.

Als je van een loon van 1.400 euro moet leven en je moet daarvan 700 euro en meer betalen om te wonen, ja dan kom je er niet. Dus verwacht ik een radicaal plan om die wooncrisis aan te pakken en dat is veel meer dan een aantal sociale koopwoningen bouwen en hopen dat men in Brasschaat en Schoten ook z'n verantwoordelijkheid neemt. Dat is ook veel meer dan de 429 nieuwe sociale woningen die men nu wil bijbouwen om aan de 9%-norm van Vlaanderen waarop men op het einde van de legislatuur wil landen.

“In vergelijking met andere Europese steden valt de hoogte van onze torens nogal mee”, zegt schepen Kennis. Als het ‘om ter grootste’ gaat, dan wordt de vergelijking gemaakt. Maar niet als het om het aantal sociale woningen gaat. In bijna alle andere Europese grootsteden is een vijfde van de woonmarkt voorzien voor sociale woningen. In Wenen zelfs de helft. Maar in Antwerpen slechts 9 procent.

Ondertussen staan er 20.000 Antwerpse gezinnen op de wachtlijst voor een sociale woning. Twintigduizend gezinnen, waaronder vele al vele jaren. De schepen zegt dat de prioriteit renovatie is. Dat is nodig, want ondertussen staan er 10 procent van de sociale woningen leeg wegens onbewoonbaar, inderdaad wegens jarenlange desinvesteringen. Maar het is natuurlijk een én én verhaal.

Antwerpen mag geen geschoren haag worden, aldus dit stadsbestuur, maar de burgers worden wel geschoren. Betaalbaar wonen: dat zou een prestigeproject moeten worden. En dat is het niet, ook niet in deze begroting.

2. Geen enkele ambitie om kinderarmoede aan te pakken

Het tweede probleem: armoede. Alle armoede-organisaties en wetenschappers zeggen dat het optrekken van het leefloon tot armoedegrens een belangrijkste stap is naar de oplossing voor armoede. De stad kan daar initiatief in nemen. Met name voor de precaire groep alleenstaande ouders. Deze cruciale maatregel in de bestrijding van de kinderarmoede zou voor Antwerpen 2,8 miljoen euro kosten of amper drie procent van de jaarlijkse stedelijke exploitatiedotatie voor het OCMW. Maar dat gebeurt opnieuw niet in deze begroting. Waar is het hart van deze stad?

Ik ga nog een voorbeeld geven. Sabine is een gescheiden mama. Ze heeft vier kinderen en werkt voltijds als poetsvrouw. Ze kampt net als vele poetsvrouwen met rug- en schouderklachten. Ze kan voor de twee oudsten de kosten voor de hogeschool niet meer betalen. Ze heeft wel recht op een studiebeurs, maar de kost voor de cursussen en boeken is er teveel aan. Bij het OCMW laten ze weten dat Sabien geen recht heeft op financiële steun. Nu werkt ze drie avonden en op zaterdag bij om de eindjes aan elkaar te kunnen knopen. Maar eigenlijk moet ze met haar klachten minder werken, ze werkt zich letterlijk kapot.

Sabine is één van de vele mensen in de stad die op het einde van het loon nog een stukje maand over heeft. En dat is vooral erg voor de kinderen. In onze stad wordt 27,1 procent van alle kinderen geboren in een kansarm gezin. Dat is enorm.

Volgens schepen Duchateau ligt het aan ‘de nieuwkomers’. Dat is larie en apekool. Dat is mensen tegen elkaar opzetten. Natuurlijk worden Diallo en Youssef getroffen. Net zoals Sabine en Sandra waar ik het al over had. De waarheid is, schepen Duchateau, dat het leefloon van erkende vluchtelingen voor de volle honderd procent door de federale overheid (FOD MI) gefinancierd wordt. De waarheid is dat als je de erkende vluchtelingen buiten beschouwing laat, het aantal leefloners in 2016 nog steeds met 13,2 procent is gestegen ten aanzien van 2015. In plaats van de schuld op de vluchtelingen te steken, en mensen tegen elkaar op te zetten, zou de schepen beter een écht armoedebestrijdingsplan maken. Minister Homans mag nog zoveel beweren als ze wil dat ze tegen 2020 de kinderarmoede in Vlaanderen zal halveren. Als de Stad Antwerpen haar verantwoordelijkheid niet opneemt zal daar niets van in huis komen. 

Met veel enthousiasme stelt de schepen van Onderwijs zijn project Area 2020 voor. Het is prima dat er extra aandacht en middelen gaan naar de meest kwetsbare wijken van onze stad. Het is prima dat we samenwerkings-verbanden opzetten met organisaties om de kansen van jongeren te vergroten. Maar het is stuitend dat het geld eerst moet bespaard worden bij Klas op Stap en bij het Initiatief Buitenschoolse Kinderopvang, om het nadien terug uit te geven op het Kiel. Het is stuitend dat goedwerkende en broodnodige Sociale Steunpunten Gezondheid worden afgeschaft, vooraleer er een gelijkwaardig alternatief in de plaats komt.

Er wordt 1,5 miljoen euro vrijgemaakt om parkeerplaatsen aan te leggen bij scholen. Niet omdat de leerkrachten dat vragen, niet omdat er een grote nood is aan meer asfalt. Neen, omdat dit bestuur een bouwcode heeft goedgekeurd die past in de vorige eeuw, met het plaats-op-eigen-terrein of POET-principe. Die 1,5 miljoen euro kan veel beter geïnvesteerd worden in gezonde maaltijden op school, en in de ondersteuning van leerlingen uit kwetsbare situaties.

Het detecteren van kinderarmoede, zoals via de scholen, is een goede zaak maar verre van voldoende. Structurele maatregelen, zoals betaalbaar woningen, een goeie job, en het optrekken van het leefloon tot aan de armoedegrens zijn ontzettend veel belangrijker.

3. Vernieuwing? Het debacle van de privatiseringen

Voor volgend jaar voorziet schepen Duchateau 11 miljoen euro exploitatiekosten voor het budget ‘Armoede en Welzijn’. Voornamelijk voor derde organisaties. Vorig jaar beweerde de schepen dat hij bijzonder innovatief zou zijn. Dat alles in beweging zou komen, en niets nog vastgeroest.

Verschillende sociale zorgprojecten moesten vermarkt worden, en dan zou alles beter worden. De banden tussen gebruikers en zorgverleners werden zonder énige evaluatie op de helling gezet. Continuïteit en kwaliteit van zorg bleek plots niet meer nodig.

Maar wat kwam er in de plaats? Verschillende gebruikers gingen van de radar, gemotiveerde sociaal werkers belanden in een burn-out, organisaties moesten plots dossiers schrijven in plaats van met zorg bezig te zijn, en G4S loog er in haar projectdossiers op los, over samenwerkingsverbanden en expertise die er hoegenaamd niet waren. En nu staan we terug bij af.

Niets is beter geworden. Maar de schepen gaat door. Achter gesloten deuren gaat de vermarkting van zorg en sociaal werk gestaag verder. Het buurtwerk van Kiel en Deurne Noord, de woonbegeleiding, de vroeghulp voor druggebruikers, enzovoort. Alleen: zonder uitzondering mogen alle huidige uitvoerders opnieuw hun sociale projecten organiseren. Blijkt dat zij de beste kwaliteit en de beste innovatieve zorg aanbieden, iets wat wij altijd al gezegd hebben.

Hoeveel heeft deze grap ons gekost? Er was een slopende onzekerheid over de continuïteit van hulp, over het verliezen van een vertrouwde hulpverlener, maar ook veel werkonzekerheid bij de personeelsleden. Mensen werden in vooropzeg geplaatst, gingen vroeger dan gepland op pensioen, kregen een burn-out of zochten ander werk. De vermarkting heeft de organisaties veel tijd en geld gekost dat anders naar de sociale zorg zélf had kunnen gaan. Dat staat natuurlijk allemaal niet in de begroting.

Het debacle met de kinderboerderij: idem. De kinderboerderij moest en zou geprivatiseerd worden. Iedereen was er voor, behalve de PVDA. En waar staan we nu? Na twee-en-een-half-jaar vermarkting: in een geldverslindend juridische moddergevecht tussen de stad en de consessiehouder. Wat een vernieuwing. De stad voelt zich ongenaakbaar. In haar ideologisch mantra raakt ze verblind en ongevoelig voor de chaos die ze veroorzaakt.

Of het nu om sociale zorg gaat, of het nu om de kinderboerderij gaat. De wonderoplossing om te privatiseren heeft niet gewerkt. Maar de stad blijft volharden,

4. Mobiliteit: too little too late

Er komen 101 miljoen euro uitgaven voor mobiele stad in 2018. Dat is een stijging van maar liefst 43 miljoen ten opzichte van vorig jaar. Die stijging gaat bijna volledig naar het project van de Noorderlijn, naar enkele fietsinfrastructuurwerken en park en rides aan de rand van de stad. Die investeringen zijn nodig en staan niet ter discussie.

Wij kunnen alleen maar hopen dat de investeringen voor de eerste keer in vier jaar wél gehaald worden. Inspectie financiën stelt zich voor het zoveelste jaar op rij ernstige vragen of de stad haar investeringen wel zal kunnen waarmaken.

Maar ondertussen staan we stil. Om de mobiliteitsknoop op te lossen en van Antwerpen een verkeersveilige stad te maken zijn er nog veel meer maatregelen nodig. Ik noem er twee.

Ten eerste: de uitbouw van het openbaar vervoer. 69 procent van de verplaatsingen in de stad gebeurd per wagen. Daarvoor hebben wij niet genoeg plaats op onze straten in Antwerpen en zo groeien de files alsmaar. Vele Fransen steden, een autoland bij uitstek, kozen voor investeringen in het openbaar vervoer met succes. Die keuze wordt hier niet gemaakt.

Antwerpen moet op tafel slaan in Vlaanderen bij Minister van Mobiliteit Ben Weyts voor investeringen in openbaar vervoer. Het is voor mobiliteits­experts dé sleutel om de files op te lossen. Johan De Mol van het Instituut voor Duurzame Mobiliteit wijst erop dat de situatie bij De Lijn lamentabel is. “Er wordt wel geïnvesteerd in nieuwe bussen en trams, maar het aanbod wordt niet uit­gebreid en op sommige plaatsen worden zelfs haltes geschrapt.”

Om het zacht uit te drukken: in 2017 was de relatie met De Lijn problematisch. Op het moment van de knip van start ging vervroegde de lijn haar zomerregeling. Tram 24, de enige tram die bovengronds nog op de Turnhoutsebaan reed werd plots een bus en reed niet meer naar het centrum, bij gebrek aan tramchauffeurs.

Door de werken aan de Leien in Antwerpen zijn een groot aantal haltes van buslijnen 17, 30 en 34 sinds 3 november tot eind 2018 afgeschaft. Daardoor kunnen de buurtbewoners van de Paardenmarkt en het Eilandje in hun buurt geen bus meer nemen als ze bijvoorbeeld naar het UZA of het Stuivenbergziekenhuis willen. Wij zouden willen dat de stad een verhoging van de budgetten vraagt bij minister Weyts, en de aanwervingen serieus opvolgt. En dat er werkt gemaakt wordt van beter openbaar vervoer naar de haven. Dat er daar een ambitieus plan voor zou voorliggen. Maar dat is niet.

Ten tweede: de infrastructuur voor de fietser. Maandag stelde het schepencollege – of toch de N-VA schepenen, de andere meerderheidspartijen waren niet uitgenodigd - haar tien puntenplan voor verkeersveiligheid voor. De 3 verkeersdoden vorige maand hebben het stadsbestuur duidelijk gemaakt dat er een versnelling hoger moest geschakeld worden. Tot vorige gemeenteraad ging de herziening van alle verkeerslichten niet voor 2019 gebeuren, nu kan het plots wel. Dat is een goede zaak. Maar de vraag uit de commissies blijft open of dit alles ook een budgettaire vertaling krijgt.

Vandaag lanceerde het stadsbestuur haar eerst campagne: de wijkwerking van de Antwerpse politie gaat extra aandacht besteden aan gevaarlijk en asociaal fietsgedrag. “Als deze campagne de eerste concrete maatregel is, dan voel ik mij bekocht”, stelt de woordvoerder van de Fietsersbond vandaag. “Als het aantal fietsers stijgt, zorg er dan voor dat die fietsers meer ruimte krijgen. Die ruimte moet dan maar ten koste gaan van de auto’s. Zo eenvoudig is het.”, zegt hij. Niet dus.

Om al deze redenen zullen wij tegen de begroting stemmen. Niet alleen omwille van de begroting zelf, maar vooral omwille van de stadsvisie die daar uit spreekt. Een koude stadsvisie, zonder ambitie. En dat terwijl Antwerpen precies het tegendeel nodig heeft. 

Ik dank U.