KLIMAATNEUTRALE STAD OP MENSENMAAT

We richten een Antwerps gemeentelijk energiebedrijf op. Een publiek energiebedrijf van ons allemaal met twee doelen voor ogen: het leveren van goedkope en propere energie en het isoleren van alle gebouwen in de stad. Met een publiek energiebedrijf schakelen we de verstikkende winstlogica uit die de energiesector vandaag zo verlamt, en gaan we volop voor duurzame energie. Kopenhagen, Stuttgart en München doen het ons al voor. Hun stedelijke energiebedrijven produceren duurzame stroom aan betaalbare prijzen. Ook bij ons is dat mogelijk: Ebem, een energiebedrijf dat volledig in handen is van de gemeente Merksplas, investeert volop in hernieuwbare energie.

Het energiebedrijf kijkt de kat niet uit de boom, maar ondersteunt Antwerpenaren, verenigingen, coöperaties en bedrijven die in hernieuwbare energie willen investeren. Wie de middelen niet heeft om zonnepanelen aan te schaffen, helpt het een handje via een derdebetalersysteem waarbij het de kosten van de installatie voorschiet. Door die installatie van zonnepanelen dalen de energiekosten van de eigenaar. Met een deel van dat verschil wordt de investering afbetaald. Als die volledig vergoed is, daalt de factuur naar het echte, lagere niveau en kan de eigenaar genieten van gratis hernieuwbare energie. 

Het investeert ook zelf in hernieuwbare energie. In zonnepanelen op de gebouwen van de stadsdiensten, op de immense magazijnen in de haven en op de uitgestrekte daken van de stad. Door de magazijnen in de haven met zonnepanelen te bedekken, kunnen we bijna alle Antwerpse gezinnen van zonnestroom voorzien. Het stadsbedrijf investeert ook in de uitbreiding van het windmolenpark in de haven. We verdubbelen het aantal windmolens dat vandaag in de haven staat. Het energiebedrijf kiest ervoor die investeringen zelf te doen en rekent niet op privépartners. Zo worden betaalbare prijzen verzekerd en stromen de opbrengsten terug naar de Antwerpenaar.

Het Antwerpse energiebedrijf versnelt ook de investeringen in het stedelijk warmtenet dat de industriële restwarmte uit de haven verbindt met de warmtevraag in de stad. Vandaag werkt Fluvius een warmtenet uit in enkele pilootzones in de stad volgens haar Roadmap 2030. Ze willen hierbij grote gebouwen bedienen en tegen 2030 zo’n 10% van de Antwerpse warmtevraag via het warmtenet opvangen. Dat wil ze bereiken door zo’n 30.000 aansluitingen te hebben. 

De afgelopen legislatuur heeft het stadsbestuur met dit plan een eerste stap gezet. Dat is goed, maar we zijn er nog lang niet. Ter vergelijking: Rotterdam, die andere havenstad, heeft vandaag al meer dan 60.000 aansluitingen. Volgens het rapport van de klimaatregisseur dreigt dit project haar eigen gestelde ambities niet te halen. Ze vraagt van de stad een sterke regierol. Het Antwerps energiebedrijf kan deze rol perfect opnemen en tegelijk ook instaan voor het leveren van goedkope warmte aan de verbruikers. Bovendien kan het energiebedrijf ook zelf investeren om de uitrol van de warmtenetten te versnellen en veel meer Antwerpenaren te bedienen.

Goedkope warmte is cruciaal om van het warmtenet een succes te maken. Vandaag voorziet de stad in maximumprijzen voor de warmte die via het net voorzien wordt. Dat lijkt goed, maar die prijzen zijn verbonden met de elektriciteitsprijs. In tijden van hoge prijzen, kunnen de warmtetarieven dus ook de pan uitswingen. 

Het huidige stadsbestuur is aan de andere kant niet transparant in de deals die met de warmteleveranciers gesloten worden. Ze weigert ze publiek te maken. Daardoor riskeren inwoners veel te veel te betalen voor de warmte van het warmtenet. We verzetten ons tegen deze geheime deals en maken alle contracten voor het leveren van warmte publiek.

Bij de werken aan de overkapping van de Ring leggen we een ringweg van warm water aan. We zorgen daarbij voor goedkope warmtetarieven zodat meer de Antwerpse bewoners kunnen profiteren van het warmtenet.

Voor het isoleren van alle gebouwen in de stad halen we inspiratie uit het buitenland. In de stad Wenen kunnen eigenaars aanspraak maken op renteloze leningen van de stad om hun woning energiezuinig te maken. Goed voor de bewoners, goed voor het woningbestand van de stad, goed voor het klimaat. Dat systeem werkt veel beter dan premies, omdat deze laatste enkel interessant zijn voor wie al het geld, de tijd en de knowhow heeft om aan renovatiewerken te beginnen. In Duitsland is het de overheid die advies geeft over welke renovaties nodig en haalbaar zijn en die het volledige bedrag aan de bouwfirma betaalt. De eigenaar moet achteraf gewoon het voorgeschoten bedrag terugbetalen met het geld dat zij of hij bespaart op de energierekening. Wie kiest voor extra energiezuinige renovaties of voor het plaatsen van een warmtepomp, krijgt zelfs korting op de afbetaling. Nadat de lening is afbetaald, geniet de eigenaar voorgoed van een lage energiefactuur. 

Samen met AG Vespa neemt het stedelijk energie bedrijf renovatiegolven in de stad in handen. Wijk per wijk, straat per straat, huis per huis: specialisten komen langs, berekenen welke werken er dringend nodig zijn en even later komt het bouwbedrijf langs om die werken uit te voeren. Na enkele jaren genieten de huiseigenaars van lagere facturen zonder dat ze daar zelf één extra euro aan uitgegeven hebben. 

We voeren een ambitieuze strijd tegen energiearmoede. Zelfs voor de energiecrisis leefde 1 op de 5 gezinnen in energiearmoede. We creëren een toegankelijk energieloket met voldoende personeel, waar iedereen met betalingsproblemen terechtkan voor ondersteuning en begeleiding. Naar het voorbeeld van de gemeente Glabbeek richten we ook een noodfonds op voor inwoners die hun factuur niet meer kunnen betalen.

De uitstoot van broeikasgassen per eenheid product is in het havengebied al enkele jaren niet meer gedaald. Veel bedrijven hebben geïnvesteerd in ‘quick wins’, voor de hand liggende maatregelen die ook voor een daling van hun energiekosten zorgden. Maar verdere noodzakelijke investeringen om de uitstoot te verminderen, dreigen voor de bedrijven meer te kosten dan ze kunnen opbrengen. 

Het Antwerpse havengebied hoeft nochtans helemaal niet in de weg te staan van een klimaatneutrale stad. Vandaag wordt in het havengebied meer dan twee keer zoveel restwarmte geproduceerd als de bewoners nodig hebben. Samen met het gemeentelijk energiebedrijf willen we de aanleg van warmtenetten gevoelig versnellen om deze warmte bij de Antwerpenaren te krijgen. 

Er is een sturende overheid nodig om dat recht te trekken en de transitie van de haven in goede banen te leiden: goed voor onze jobs en goed voor de planeet. De stad heeft hefbomen in handen om te wegen op het klimaatbeleid van de havenbedrijven. We doen dat samen met de werknemers en vakbonden van de betrokken bedrijven, de omwonenden en de milieubeweging.

De PVDA is voor industriële investeringen in de haven. De chemische industrie kan een partner worden in de strijd tegen klimaatopwarming op voorwaarde dat er nieuwe installaties komen met de nieuwste technologie en we zo de klimaatdoelstellingen voor 2030 respecteren. De technologie voor een emissievrije productie bestaat. In plaats van schaliegas te willen kraken, kan bijvoorbeeld Ineos een synthese-installatie bouwen die vertrekt van de reactie van CO2 en waterstof. Men kan met andere bedrijven samenwerken om voldoende CO2 af te vangen in de haven. 

Vandaag legt de stad bijna geen voorwaarden op aan de bedrijven in de haven. “Toen ik dat op de gemeenteraad van februari aankaartte bleek hoe zwak de duurzaamheidsvoorwaarden van de stad zijn. Als Ineos het lekke emissiehandelssysteem volgt, dan is het voor dit stadsbestuur in orde. Nochtans heeft de stad met het Havenbedrijf, dat eigenaar is van de grond, een hefboom om Ineos op duurzame gedachten te brengen. De PVDA zal zich blijven inzetten voor een duurzame en innoverende industrie,” zegt PVDA-gemeenteraadslid Mie Branders. 

Inderdaad, de chemische multinationals gaan de nodige investeringen niet vanzelf doen, al zijn ze mogelijk. Daarvoor is druk nodig van onderuit, van burgerbewegingen en vakbonden, maar ook sturing van de overheden. 

Dat kan alleen maar als overheden de touwtjes in handen nemen voor de uitrol van een netwerk voor wind- en zonne-energie. Net zoals in de jaren vijftig en zestig van vorige eeuw de chemiecluster in de Antwerpse haven werd ontwikkeld met grote overheidsinvesteringen. Als we de energieprijzen drastisch willen verlagen, een stabiel groeiend aanbod willen en de switch naar hernieuwbare energie willen maken, is er maar één oplossing: de energiesector weer in publieke handen nemen. Vertraging in de ontwikkeling van de energiesector door de grillen van de vrije markt kunnen we ons niet veroorloven.

Het stadsbestuur dient de voortrekker te worden van een publieke toekomstvisie op de chemische industrie in de haven. Die visie berust op drie pijlers: publieke energie, niet-fossiele grondstoffen en publiek wetenschappelijk onderzoek. 

De energiesector moet in publieke handen komen om de elektrificatie van de industrie te versnellen. Hoe we dat zien? Een publiek Europees initiatief voorziet in de ontwikkeling van wind- en zonne-energie om de beschikbaarheid en betaalbaarheid van groene stroom te waarborgen. De prijs van de stroom wordt democratisch bepaald op basis van de productiekost, zo houden we de energiekosten, zowel van de industrie als van de stad en haar bewoners, onder controle. Ons Antwerps energiebedrijf is dan de schakel tussen de lokale verenigingen en coöperaties die hernieuwbare energie produceren en het publieke elektriciteitsnet. 

Om de toekomst voor de chemische cluster in Antwerpen te verzekeren komt het erop aan nieuwe processen en installaties te ontwikkelen om er hoogwaardige en veilige producten mee te vervaardigen. Groene waterstof, die je door elektrolyse van water met hernieuwbare elektriciteit kan maken, is de sleutel om de industrie klimaatneutraal te maken. Je kunt er CO₂ mee omvormen tot methanol, dat als groene grondstof een alternatief kan bieden voor de fossiele petrochemische industrie. Ook de staal- en de cementsector hebben groene waterstof nodig om de klimaattransitie in te zetten. De lokale ontwikkeling van waterstoftechnologie is dan ook cruciaal voor de klimaattransitie. Maar de productie van groene waterstof is zeer energie-intensief. We reserveren haar dan ook alleen voor gebruik in de zware industrie, het zwaar transport en seizoensopslag. 

In plaats van subsidies te geven aan grote multinationals voor fossiele investeringen, kan de overheid – en dus ook de stad – haar middelen beter besteden aan publieke infrastructuur en aan een wetenschappelijk onderzoekscentrum voor de industriële klimaattransitie. De resultaten van dat onderzoek blijven in het publieke domein, zonder patenten, zodat iedereen ongehinderd gebruik kan maken van de beste beschikbare technologieën. De Antwerpse knowhow is een troef: de stad kan een voortrekker worden in het uitbouwen van een propere, klimaatneutrale haven. 

De haven van Antwerpen is natuurlijk ook een vervoersknooppunt voor de omslag van containers en goederen uit heel de wereld. Vandaag is de aan- en afvoer van deze goederen nog te veel gebaseerd op transport over de weg. Met verkeersopstoppingen tot gevolg. We willen vervoer via spoor of water verplichten waar dat mogelijk is. We pleiten er daarom voor om ook een tweede spoorontsluiting van de haven te realiseren om veel meer transport via spoor mogelijk te maken.

Havenbedrijf Port of Antwerp-Bruges heeft een cruciale rol te spelen bij de klimaatomslag van de haven. Daarom is het nodig dat het een democratisch overheidsorgaan wordt en dat de bevolking zijn werking kan controleren. We zorgen er daarom voor dat de raad van bestuur voor minstens een derde uit vertegenwoordigers van werknemers van de haven en een derde uit omwonende Antwerpenaren bestaat. De vergaderingen zijn publiek en de raad van bestuur rapporteert elk jaar over de voortgang inzake klimaatbeleid en uitstootreductie.

Een ambitieus klimaatplan vraagt voldoende middelen. Het huidige klimaatplan loopt achter op haar eigen ambities. Het is vaak een gebrek aan de nodige middelen, maar ook aan daadkracht vanwege de stad. Op deze manier gaan de maatregelen er ofwel nooit komen ofwel zal de factuur uiteindelijk bij de gewone Antwerpenaar terecht zal komen. We pleiten er daarom voor om de klimaatambities aan te scherpen en de opvolging serieus te nemen. Lopen we achter op de plannen, dan moeten meteen de zeilen bijgezet worden en indien nodig budgetten opgetrokken worden.

We voorzien ook meer inspraak en transparantie in het klimaatbeleid. We betrekken werknemers, middenveld en burgers structureel erbij. CEO’s van havenbedrijven en de vastgoedsector horen niet thuis in de Antwerpse klimaatraad.

We starten een online klimaatbarometer die aangeeft hoe ver Antwerpen staat op het pad naar klimaatneutraliteit. Deze barometer bevat tussentijdse objectieven en geeft aan wat al gerealiseerd is. Het stadsbestuur moet elk jaar publiek verantwoording afleggen over de voortgang. De laatste rapportering van de voortgang van de stad dateert van 2021, dat moet veel frequenter.

We gaan na of Antwerpen beleggingen heeft in fondsen die investeren in fossiele brandstoffen of wapenhandel. Is dat het geval, dan trekken we het geld van de stad daaruit terug en investeren het in groene energieproductie in Antwerpen.

Antwerpen klimaatneutraal maken draait om meer dan duurzame energie en een omschakeling in de industrie. Het gaat ook over anders omgaan met mobiliteit en met wonen. Het gaat over heel bewust omgaan met de publieke ruimte. Klimaatbeleid is geen eiland op zich: het loopt als een groene draad door alle beleidsdomeinen heen.

We maken van Antwerpen een stad waar de keuze voor het openbaar vervoer en de fiets gewoon voor de hand ligt. Het huidige stadsbestuur maakt die keuze niet. Met als resultaat dat de emissies door vervoer blijven stijgen en we samen stilstaan. Wij willen wél knopen doorhakken. We maken de bus en tram gratis en maken werk van voorfinanciering om het openbaar vervoer en de mobiliteit in de stad sterk te verbeteren. We maken van verkeersveiligheid voor fietsers en voetgangers een absolute prioriteit, onder andere door de aanleg van conflictvrije kruispunten. Ons mobiliteitsplan maakt de shift van de auto naar openbaar vervoer, fiets en wandelen. Zie daarvoor het hoofdstuk mobiliteit.

In de ruimtelijke planning van onze stad verleggen we de prioriteiten. In een klimaatneutrale stad krijgen de winsten van projectontwikkelaars geen voorrang. We richten de stad zo in dat mensen zich gemakkelijker en minder moeten verplaatsen. Dat wil zeggen dat in elke buurt basisvoorzieningen aanwezig zijn: winkels, diensten en medische centra, maar ook cultuurcentra, ontmoetingsplaatsen, en open en groene ruimte. We voorzien voldoende overdekte parkeerplaatsen voor fietsen. 

We maken de stad ook klaar voor de gevolgen van een veranderend klimaat. We zetten in op meer groene ruimte en open water, om grote hoeveelheden neerslag te bufferen en de stad af te koelen. Betonnen woestijnen als Spoor Oost behoren tot het verleden. Bomenrijen in straten worden gekoesterd in plaats van gekapt en we zorgen voor meer begroeide bodem, die het water van zware stortbuien kan doorlaten en vasthouden. Zo maken we van de stad een plek die klaar is voor het veranderende klimaat en waar het gezond en aangenaam wonen is.

Tot slot stimuleren we initiatieven voor een circulaire economie: deelinitiatieven, repair café’s, lokale korte-ketenmarkten... In Borgerhout ondersteunde PVDA- schepen Ben Van Duppen de boerenmarkt, waar boeren hun producten rechtstreeks aan stadsbewoners verkopen. We stimuleren meer van zulke markten.