Gratis en beter openbaar vervoer
Wat we willen
Wij kiezen resoluut voor een stipt en comfortabel openbaar vervoer, met een uitgebreid nachtnet, toegankelijke haltes en roltrappen die werken. In steden als Duinkerke en Luxemburg rijden tram en bus vandaag zelfs gratis en voor niks. Waarom zou dat in Antwerpen niet kunnen?
Waarom is dat nodig?
Antwerpen staat stil en het openbaar vervoer is een cruciale hefboom om weer in beweging te geraken. Maar net dat werd de afgelopen jaren totaal verwaarloosd. Door zware besparingen van de Vlaamse regering, maar ook door het beleid van het Antwerps stadsbestuur. Of moeten we het non-beleid noemen? Want het is niet omdat schepen van mobiliteit Koen Kennis (N-VA) een boek over ‘mobirrealisme’ heeft geschreven, dat iemand hem de afgelopen jaren ooit op een visie heeft kunnen betrappen.
Bussen en trams zitten vandaag overvol, zeker tijdens de spitsuren. Je bent nooit helemaal zeker of je rit wel komt opdagen, laat staan wanneer dat juist zal zijn. En dat ligt niet aan de chauffeurs: trams en bussen zitten mee vast in het verkeer, staan te pas en te onpas stil voor het rood en krijgen geen prioriteit in onze straten. Jongeren worden gewoon niet meer geloofd als ze op school voor de zoveelste keer moeten zeggen dat ze te laat zijn omdat hun tram niet kwam opdagen. Van al die problemen komt agressie, en de ondersteuning daarbij blijft ondermaats. Terwijl trams aan 25 kilometer per uur zouden moeten kunnen rijden, haalt geen enkele lijn vandaag nog een gemiddelde van 20 kilometer per uur. Uitgerekend tram 1, die op de gloednieuwe eigen bedding van de Noorderlijn rijdt, is het traagst van allemaal. En ondertussen betaalt de Antwerpenaar zich blauw aan tickets en blijft het goedkoper om met je wagen tot midden in de stad te rijden dan om de tram te nemen op een van de gloednieuwe park & rides.
Heel wat lijnen worden ook gewoon afgeschaft. Omdat het onderhoud verwaarloosd wordt, kunnen tram 4 en tram 2 in Hoboken niet meer rijden. Tram 11 rijdt door wegenwerken niet meer tot 2025. Bus 36 rijdt niet langer van Linkeroever naar rechteroever. En als je in de premetro een werkende roltrap tegenkomt, voelt het een beetje alsof je de lotto hebt gewonnen. Volgens onderzoek van Gazet van Antwerpen in augustus 2024 werkt een derde van de roltrappen niet. Maar dat is allemaal nog niets, vergeleken met wat ons nog te wachten staat: grote werken aan de tramtunnel onder de Schelde en aan een groot deel van het verwaarloosde premetronet, uitgerekend op het moment dat ook de Oosterweelwerken op snelheid komen. Hoe we dat gaan oplossen? Elk plan ontbreekt, laat staan dat er budget op tafel ligt.
Helemaal onbegrijpelijk is dat kostbare infrastructuur er jarenlang ongebruikt bij ligt. Premetrostation Drink in Borgerhout bijvoorbeeld, waar de trams voorbij zoeven zonder dat er iemand kan opstappen. Of de tramlijn over de Ruggeveldlaan in Deurne, waar iedereen vraagt om een betere verbinding tussen Deurne Noord en Zuid. Maar ook de peperdure Londenbrug, die speciaal werd ingericht om trams te doen passeren en vandaag amper gebruikt wordt. Intussen liggen ook nieuwe projecten stof te vergaren: tramverlengingen, een districtentram, het in gebruik nemen van het ringspoor. Er wordt al jaren veel beloofd, maar er komt allemaal niets van in huis. En dat terwijl Antwerpen afstevent op de ‘werf van de eeuw’. De werken aan de Oosterweelverbinding op rechteroever dreigen voor verkeerschaos te zorgen, maar toch wordt er geen euro extra geïnvesteerd in het openbaar vervoer in Antwerpen. Onbegrijpelijk.
Hoe bieden onze voorstellen een antwoord op de problemen?
Door het openbaar vervoer gratis te maken, kunnen we meer mensen overtuigen om de tram of bus te nemen in plaats van de auto. Een abonnement voor elke Antwerpenaar zou ongeveer 30 miljoen euro kosten, een investering waar grote winsten tegenover staan. Wanneer meer mensen de auto laten staan voor de bus of tram, zorgt dat voor minder files, luchtvervuiling en ongevallen. Allemaal zaken die ons land vandaag miljarden euro’s kosten en die zwaar wegen op onze stad. Gratis openbaar vervoer kost geld natuurlijk, maar we krijgen er ook veel voor terug: een stad die weer kan ademen en bewegen.
In heel wat grote Europese steden is zonder ticket de bus opstappen vandaag al de normaalste zaak ter wereld. In Luxemburg heeft dat gezorgd voor 15 procent meer reizigers. In Duinkerke ging dat zelfs maal twee, en zie je dat heel wat mensen er hun auto voor laten staan. Dat is niet alleen goed voor de mobiliteit en het milieu, maar ook voor je portemonnee. ‘Voor het klimaat en de koopkracht, Montpellier wacht niet’, dat was de baseline waarmee het bestuur van die stad in het zuiden van Frankrijk het gratis openbaar vervoer aankondigde. Vanaf eind 2023 geldt dat voor alle inwoners van de stad. Ondertussen is het aantal gebruikers er met bijna een kwart gestegen. Waarop wachten wij nog?
Er bestaat vandaag al gratis openbaar vervoer in Antwerpen, maar enkel in koopweekends voor shoppers van buiten de stad die hun auto achterlaten op de park and rides. Op zich een goed idee natuurlijk, maar waarom zou dat niet kunnen voor mensen die het openbaar vervoer nodig hebben om op werk of school te geraken? Ook in heel wat andere gemeenten is er al een vorm van gratis openbaar vervoer, bijvoorbeeld wanneer het markt is of op koopzondagen.
We willen niet alleen de drempel verlagen, maar ook het aanbod verbeteren. Met investeringen in een betrouwbaarder en sneller openbaar vervoer geraken reizigers beter op hun bestemming en kunnen we er een echt alternatief van maken voor wie vandaag nog geen bus of tram neemt. En door de dienstverlening uit te breiden met tramverlengingen, hogere frequenties, een echt aanbod in de haven en voor wie in shiften werkt en met nachtbussen kunnen we van het openbaar vervoer voor veel meer mensen een optie maken, om te gaan werken maar ook om laat uit te gaan.
Dat kan het Antwerps stadsbestuur natuurlijk niet allemaal alleen aanpakken. Het kan harder op tafel kloppen bij de Vlaamse regering, dat is evident. Maar er is ook veel dat de stad zelf kan doen om de dienstverlening te verbeteren. Verkeerslichten, straten en kruispunten afstemmen op bus en tram bijvoorbeeld, zodat die niet altijd voor het rood moeten wachten. Keuzes maken over welk vervoermiddel waar prioriteit krijgt. Bushaltes beter uitrusten en niet langer vervangen door stopplaatsen voor de Flixbus zoals op de Rooseveltplaats. Meer ondersteuning bieden om agressie op de bus of de tram te voorkomen, bijvoorbeeld door stadswachters in te zetten. Antwerpenaren oriënteren naar De Lijn voor een carrière als chauffeur of technieker. Dat zijn allemaal manieren waarop het stadsbestuur de bus en de tram sneller, betrouwbaarder en veiliger kan maken.
Ook om de dienstverlening uit te breiden kunnen we vanuit Antwerpen het verschil maken. Met een ambitieuze visie over hoe we in onze stad het openbaar vervoer centraal kunnen stellen. Maar ook door projecten voor te financieren. Daarbij schiet de stad de middelen voor nieuwe infrastructuur voor aan De Lijn, om de boel sneller vooruit te doen gaan. Dat kan gaan over nieuwe tramlijnen en premetrostations, maar ook over het moderniseren van roltrappen en liften. Het huidige stadsbestuur legde bijvoorbeeld al 6 miljoen op tafel voor een nieuwe keerlus in Deurne. Alleen is dat nu net weer een project waar de hele buurt tegen is.
Hoe verschilt onze aanpak van die van het stadsbestuur?
Wat we vandaag misschien wel het meest missen bij het stadsbestuur met N-VA en Vooruit, is visie. Hoe maken we van het openbaar vervoer de ruggengraat van de mobiliteit in Antwerpen? Hoe pakken we de verkeersproblemen aan die op ons afkomen?
Schepen van mobiliteit Koen Kennis (N-VA) lijkt soms meer schepen van stilstand te zijn. Hij heeft zowat iedereen die met het openbaar vervoer te maken heeft, de kast opgejaagd. Voor dure prestigeprojecten zoals de autotunnel onder de kaaien en de fietsbrug over de Schelde is er geld genoeg. Terwijl daar nu echt niemand op zit te wachten. En als er ergens een lintje te knippen valt, dan is Kennis er als de kippen bij. Maar voor alle problemen met De Lijn verwees hij door naar de Vlaamse regering en De Lijn. Alsof de N-VA het daar niet even goed voor het zeggen heeft.
Reizigers, vakbonden, experts: allemaal zijn ze vernietigend over het totale gebrek aan ambitie van Kennis. Neem nu het plan om de tramlijnen in Antwerpen helemaal door elkaar te schudden, waarbij eerst tram 7 en daarna tram 15 zouden sneuvelen. Kennis verdedigde het met vuur, tegen alle gebruikers en middenveldorganisaties in. In plaats van te luisteren naar het terrein, was hij boos toen de minister het tramplan niet doorduwde.
Met de Lage Emissiezone, de hoge parkeertarieven en almaar meer boetes maakt het stadsbestuur mensen die een auto nodig hebben het leven zuur. Maar ondertussen biedt het geen alternatief in de vorm van beter openbaar vervoer. De prioriteiten liggen duidelijk ergens anders: je vliegt tegenwoordig bijna sneller met een privéjet van Antwerpen naar Londen vanop de overgesubsidieerde luchthaven van Deurne dan dat je met de tram van Hoboken in Merksem geraakt.
Een gebrek aan visie dus. En aan goesting om de verkeersknoop in Antwerpen op te lossen. Die goesting toont de PVDA wel: de afgelopen jaren kwamen we consequent op voor meer en beter openbaar vervoer. Met petities, tussenkomsten in de gemeenteraad en het Vlaams parlement en tal van acties vroegen we een tweede veerboot tussen het Steen en Linkeroever. We moesten er zwemvesten, duikbrillen en een rubberboot voor bovenhalen, maar uiteindelijk haalden we onze slag thuis: je kan nu om het kwartier oversteken, in plaats van om het half uur. Ook voor het openen van premetrostation Drink onder de Turnhoutsebaan lieten we keer op keer van ons horen. “De ruwbouw is af, alleen de afwerking moet nog gebeuren”, zei PVDA-districtsschepen Ben Van Duppen bij een van de acties in 2021. “Laat ons de kleur van de tegels kiezen en Drink in gebruik nemen.” De opening is nu gepland voor 2026.
En overal waar de laatste jaren aan ons openbaar vervoer geraakt werd, kon je de PVDA vinden om in verzet te gaan. Samen met de reizigers en chauffeurs konden we bus 22 in Wilrijk redden. We voerden ook mee actie voor het behoud van tram 7 en tram 15. Jos D’Haese duwde in het Vlaams parlement op de zere plek: “Het hele Antwerpse tramplan wordt net als het hele openbare vervoer in Vlaanderen overhoop gegooid, maar er mag geen euro extra gaan naar de werking. Natuurlijk kunt u dan geen plan maken waar mensen mee vooruit geraken, want als we op de ene plaats een tramlijn extra willen leggen, moeten we die op een andere plaats intrekken.” Toen tram 4 in Hoboken trager moest rijden door de slechte staat van de sporen trokken PVDA-leden een sprintje tegen de tram om de gebrekkige dienstverlening aan te kaarten. Toen de tram uiteindelijk helemaal geschrapt werd, vroegen we met een petitie een pendelbus als alternatief. Met resultaat.
Al in 2021 kwamen we met een concreet alternatief vervoersplan om de malaise bij het Antwerps openbaar vervoer op korte termijn aan te pakken. Sindsdien is de situatie er alleen maar op verslechterd. Het is hoog tijd voor ambitie en goesting om samen met de reizigers, vakbonden en experten eindelijk de kaart te trekken van het openbaar vervoer om het verkeer in Antwerpen weer vlot te krijgen.
____________________
1https://www.ringland.be/nieuws/tramvinken-doet-de-lijn-en-co-knelpunten-aanpakken
2https://www.gva.be/cnt/dmf20240809_94735237
5https://www.ouest-france.fr/economie/transports/a-montpellier-la-gratuite-des-transports-a-booste-la-frequentation-fac463da-2f19-11ef-b70d-a349109d0370#:~:text=Six%20mois%20apr%C3%A8s%20le%20lancement,avoir%20%C3%A0%20payer%20le%20tramway.
7https://antwerpen.pvda.be/nieuws/slimmer_naar_antwerpen_pvda_stelt_alternatief_vervoersplan_voor
8https://www.knack.be/factcheck/factcheck-ja-vlaams-minister-van-mobiliteit-lydia-peeters-open-vld-heeft-meer-bespaard-op-de-lijn-dan-haar-voorgangers-maar-cijfers-vergelijken-is-zo-goed-als-onmogelijk/#:~:text=In%20de%20periode%202009%2D2019,ook%20is%20gebaseerd%20op%20cijfers, https://www.knack.be/factcheck/factcheck-ja-het-budget-van-de-lijn-is-tijdens-de-voorbije-regeerperiode-gestegen-maar-volgens-specialisten-is-het-werkingsbudget-de-facto-gekrompen/
Veelgestelde vragen
Antwerpen is toch niet bevoegd voor openbaar vervoer?
Antwerpen heeft een adviserende bevoegdheid bij De Lijn en zat mee aan tafel bij het opstellen van de tramplannen die door reizigers en vakbonden werden afgeschoten. Maar behalve op tafel kloppen bij de Vlaamse regering, kan de stad Antwerpen ook zelf heel wat maatregelen nemen: zorgen voor een betere doorstroming, projecten voorfinancieren, een betere plaats voorzien voor het openbaar vervoer in de ruimtelijke ordening van de stad enzovoort.
Gratis bestaat niet. Iemand moet dat betalen, toch?
Natuurlijk moet gratis openbaar vervoer betaald worden. Maar vergis je niet, ook vandaag zorgt de ticketverkoop maar voor een klein deeltje van de inkomsten van De Lijn. Het grootste deel betalen we nu al samen via onze belastingen. De exacte kostprijs zou in onderhandelingen met De Lijn bepaald moeten worden. Gebaseerd op de cijfers voor Gent, zou een abonnement voor alle Antwerpenaars ongeveer 30 miljoen euro per jaar kosten. Voor volledig gratis openbaar vervoer op het grondgebied van Antwerpen spreken we maximaal over 50 miljoen euro. Geen kleingeld, dat is zeker. Maar daar staan grote winsten tegenover omdat we zo meer mensen op het openbaar vervoer krijgen: files, luchtvervuiling en ongevallen kosten ons land miljarden per jaar. Ook in Antwerpen loopt die kost hoog op. Bovendien vallen veel kosten om tickets te verkopen en te controleren dan weg.
Zijn de problemen bij het openbaar vervoer niet allemaal de schuld van De Lijn zelf?
Waarom laat men het openbaar vervoer zo verkommeren?
Er is een verborgen agenda van privatiseren achter dat beleid. De rechtse politieke partijen zien heil in het overnemen van de winstgevendste delen van het openbaar vervoer door een privépartner. In Engeland zien we naar waar dat kan leiden: belachelijk hoge prijzen en een openbaar vervoer dat in de soep draait. Ook in Nederland is men al veel verder gegaan in het privatiseren van het openbaar vervoer. Daar betaal je 2000 euro voor een jaarabonnement. Telkens hanteert men dezelfde techniek. Besparen tot het niet meer werkt en iedereen boos wordt op de publieke speler. Daarna verkoopt men het aan vrienden uit de privésector die eropuit zijn winst te maken op de kap van de reiziger.
Is het niet allemaal te laat? Kan het tij nog gekeerd worden? We hebben het al zo vaak gehoord.
Wie op vakantie al eens de bus of de tram neemt, weet: openbaar vervoer kan echt wel werken. De voorwaarde is dat er weer in geïnvesteerd wordt, in plaats van er jaar na jaar op te besparen zoals bij ons gebeurt. Extra middelen zijn onontbeerlijk om de dienstverlening weer op peil te brengen en het aanbod uit te breiden. Pas dan wordt het openbaar vervoer echt een alternatief. Als dat op zoveel plaatsen kan, dan moet dat ook bij ons lukken.
Welke oplossing zien jullie voor het sluiten van de premetrotunnels voor renovatie?
Eerst en vooral: het had nooit zo ver mogen komen. Dat de situatie in de premetro vandaag zo dramatisch is, is een gevolg van het jarenlange gebrek aan onderhoud door de besparingen bij De Lijn. Voortaan moeten we er alles aan doen om onze infrastructuur in een goede staat te houden.
Een alternatief voor de maandenlange sluiting van verschillende premetrokokers, waaronder die tussen linker- en rechteroever ligt nog altijd niet op tafel. Er heerst radiostilte bij de stad en De Lijn. Het is hoog tijd de zoektocht naar een oplossing uit de coulissen te halen en open te bespreken met de reizigers, vakbonden en middenveldorganisaties. Eén tunnel per keer aanpakken, extra bussen of veerdiensten inleggen: er liggen heel wat ideeën op tafel. Wellicht zal een combinatie ervan nodig zijn om een alternatief te bieden voor de gesloten tunnels. Maar één ding is zeker: zonder extra budget zal het onmogelijk zijn om tot een goede oplossing te komen.
Is gratis openbaar vervoer geen weggegooid geld?
Gratis openbaar vervoer en de mogelijkheid om je vlot te kunnen verplaatsen in de stad is geen ‘leukigheid’, maar noodzaak voor zeer veel Antwerpenaren.
Vandaag wordt gratis openbaar vervoer al ingezet in Antwerpen om files te vermijden. Tijdens drukke koopzondagen heeft het stadsbestuur automobilisten al voorzien van gratis tickets voor het openbaar vervoer. Dit doet ze om hen aan te moedigen hun wagen achter te laten op de Park & Rides rond de stad. Als het kan voor de shoppers op een koopzondag, dan kan het ook voor Antwerpenaren die naar werk of school moeten geraken.
Tientallen steden en regio’s in Europa hebben al gekozen voor gratis openbaar vervoer. ‘Voor het klimaat en de koopkracht, Montpellier wacht niet’, dat was de baseline waarmee het bestuur van die stad in het zuiden van Frankrijk het gratis openbaar vervoer aankondigde. Vanaf eind 2023 geldt dat voor alle inwoners van de stad. Ondertussen is het aantal gebruikers er met bijna een kwart gestegen. In Duinkerke werd recent het experiment geëvalueerd en daaruit bleek dat het gratis maken van het openbaar vervoer voor zeer veel automobilisten belangrijk was om hun wagen aan de kant te laten staan. Ook in Luxemburg nam dankzij het gratis maken van het openbaar vervoer het aantal reizigers sterk toe.
Het aandeel van het openbaar vervoer in de modal split, de verhouding tussen alle manieren waarop mensen zich verplaatsen, is in Antwerpen zeer laag. Alle mensen die het openbaar vervoer nemen omdat het gratis gemaakt wordt hebben er baat bij. Het is nodig om volwaardig te kunnen bijdragen in de samenleving.
.
Is gratis openbaar vervoer betaalbaar?
In Duinkerke, Talinn, Montpellier, de regio Aubagne en zelfs heel het Groothertogdom Luxemburg is het openbaar vervoer gratis, en van een financiële catastrofe is geen sprake. Men spreekt er over zowel klimaatwinst als mobiliteitswinst. In Duinkerke hebben ze kunnen investeren in beter openbaar vervoer, en hebben ze het ook gratis gemaakt, dankzij de keuze te maken om niet in een duur prestigeproject te investeren.
Als mensen zich vlot kunnen verplaatsen in de stad, zorgt dat er bovendien voor dat de kansen op de arbeidsmarkt toenemen. Dat versterkt de kansen in hun leven, en ook de economie.
Vandaag wordt het overgrote deel van de prijs om bussen en trams te laten rijden al gedragen door de overheid. Daarvan zegt niemand dat het een financiële catastrofe is.
Het gratis maken van het openbaar vervoer in Antwerpen zou zo’n 2% van de totale stadsbegroting kosten.
Daarvoor zou Antwerpen een onderhandeling voeren met De Lijn. Gebaseerd op richtcijfers die De Lijn vrijgaf in het kader van het gratis maken van het openbaar vervoer in Gent, schatten we in dat we alle Antwerpenaren gratis met bus en tram kunnen laten rijden voor zo’n 30 miljoen euro per jaar. Om alle inwoners van de vervoersregio, dit is de stad plus de randgemeenten, gratis te laten rijden, zou dit zo’n 50 miljoen euro kosten. Die berekening houdt dus ook rekening met een verhoogde vraag naar openbaar vervoer.