DEMOCRATISCHE STAD

De inwoners van onze stad willen inspraak. Dat is logisch en goed. ‘De burgers zelf weten gewoonlijk het best wat hun behoeften zijn en kunnen oplossingen of middelen appreciëren om deze behoeften te bevredigen. Ze kunnen ook zelf oplossingen aanreiken, zowel in de vorm van suggesties of creatieve ideeën, als in de vorm van concrete acties’, besloten VUB-onderzoekers in het boek De humane stad. De burgerbijdrage kan effectief het verschil maken. Want, zo gaan de onderzoekers verder: ‘Op die manier gaan de burgers zelf actief participeren in het beheer van hun gemeente. Zo krijgen ze het gevoel dat ze wonen in een stad op maat van de mensen en niet alleen op maat van de bureaucratie, economie, technologie of politiek.’

Het schepencollege van het district Borgerhout gaf afgelopen legislatuur alvast het goede voorbeeld. ‘Het eerste punt in het bestuursakkoord was dat we echt op een interactieve manier willen besturen,’ zegt Ben Van Duppen, PVDA-schepen. ‘In Borgerhout luisteren we naar de inwoners en ontwikkelen zo sociale innovatie. We betrekken de bevolking bij onze plannen. We willen dat de mensen mee naar oplossingen zoeken en organiseren wijkvergaderingen. We bespreken de problemen van de straat in de raad. Met het bestuur nemen we die problemen ter harte en stemmen ons beleid daarop af, om er dan mee terug te gaan naar de straat.’

Ook buiten het schepencollege van Borgerhout tonen we dat het anders kan. Neem de Peperbus, een leegstaande kerk aan het Krugerpark. Onze Borgerhoutse afdeling hield een buurtbevraging waarmee ze meer dan 300 frisse ideeën verzamelde over een mogelijke invulling voor de Peperbus. Dat opent mogelijkheden om de kerk in handen van de samenleving te houden. Ook in Hoboken begon de PVDA-afdeling met een buurtbevraging over de bouw van een toren met 16 etages aan de Zwaantjes. Het protest van de omwonenden hield de start van de bouw voorlopig tegen.

Bij zulke projecten met een grote impact op de stad of een wijk, of bij projecten waar veel geld van de belastingbetaler mee gemoeid is, streven we ernaar mensen zo veel mogelijk te betrekken.
Te vaak drukt het stadsbestuur projecten erdoor die de betrokken burgers niet lusten. De Maritieme Campus in de Hobokense Polder, de keerlus voor de tram in Borgerhout/Deurne, de brandweerkazerne met kantoortorens op de Kielsevest: telkens opnieuw blijft het stadsbestuur – vol van eigen glorie – blind en doof voor zijn burgers. Dat heet: met de voeten vooruit plannen uitvoeren. Achteraf komt er wel een ‘informatiemoment’, maar voor echte inspraak is er geen ruimte.

De technische mogelijkheden om iedereen te raadplegen en te betrekken, zijn vandaag nochtans veel groter dan vroeger. Dat kan in de vorm van wijkvergaderingen, raadplegingen, peilingen en stemmingen. Met de sociale media

en de smartphone volstaat een druk op een knop om je mening te geven. Als publieke open source platformen van de stad alle info bijeenbrengen, is interactie perfect mogelijk. Die platformen moeten voor iedereen toegankelijk zijn. Ze horen in handen van de gemeenschap te zijn, niet in handen van een of ander privébedrijf, dat vroeg of laat informatie kan achterhouden of die info dan alleen tegen betaling wil vrijgeven.

Digitale platformen bereiken niet iedereen. Daarom zijn ook openbare ontmoetingsruimtes nodig. Dat kunnen vaste ruimtes zijn of pop-ups in functie van bepaalde projecten. Het zijn ruimtes waar je niets moet consumeren, maar wel veel aangeboden krijgt: boeken, kranten, internet, televisie, kleine optredens, debatten, administratieve diensten… En waar je kennis kan uitwisselen en inspraak en participatie kan organiseren. Zulke ontmoetingsruimtes organiseren we best per wijk, liefst met een aanvullend buddysysteem dat mensen actief opzoekt en uitnodigt om naar de plaatselijke ontmoetingsruimte te komen. Zo betrekken we ook de vele mensen die vandaag al te veel op zichzelf zijn aangewezen en die vereenzaamd zijn.

Een sterk en kritisch middenveld is cruciaal voor een echte democratie van onderuit, omdat het allerlei groepen betrekt, omdat het mensen versterkt, omdat er kennis samengebald zit. Een brede en diepe democratie kan niet zonder een goed ontwikkeld middenveld. Van actiegroepen tot vakbonden, van vrouwenorganisaties tot buurt- en natuurverenigingen: zij zijn een belangrijke schakel in het democratische proces. De buik van de samenleving is hun habitat. Daar organiseren zij het debat en brengen ze mensen samen. Ze kunnen mee de agenda bepalen en meningen helpen vormen.

Maar het stadsbestuur wil geen kritisch middenveld. Het gebruikt subsidies om organisaties en verenigingen in de pas te laten lopen. Het bespaart op hun werkingsmiddelen en voert een beleid dat bepaalde diensten commercialiseert.
Dat beleid voert de N-VA van burgemeester De Wever al sinds 2012, maar ook Vooruit doet er lustig aan mee.
In oktober 2022 besliste het college zwaar te besparen op jeugdwerk, sociaal werk, en cultuur. Subsidies gingen op de schop en werkingsmiddelen werden niet of slechts gedeeltelijk geïndexeerd. Organisaties in het jeugd- en sociaal werk moesten noodgedwongen tientallen medewerkers ontslaan. Ook de districten moesten 5% van hun werkingsmiddelen schrappen. Intussen werden de zitpenningen van de gemeenteraadsleden wél volledig geïndexeerd.
Er volgde protest. De sector vroeg tevergeefs om een gesprek met het stadsbestuur. Schepen van cultuur Ait Daoud weigerde elk gesprek. Schepen van jeugd Jinnih Beels nodigde enkel en alleen jeugdwerkers voor ‘overleg’ en passeerde hun coördinatoren. Het ‘overleg’ was éénrichtingsverkeer omdat de beslissing al genomen was. Haar initiatief zette kwaad bloed bij het jeugdwerk. Daar leefde het gevoel dat zij de jeugdwerkers opzette tegen de directies van de organisaties in het jeugdwerk.

Het stadsbestuur betrekt ook de stedelijke adviesraden nauwelijks bij het beleid. Sommige zijn zelfs helemaal afgeschaft, zoals de milieuadviesraad, anderen verloren hun ondersteuning zoals de stedelijke seniorenraad. Nochtans zit er veel expertise en praktische ervaring in zulke adviesorganen. Ze zijn een belangrijk instrument om de bevolking te betrekken bij het beleid.  Adviesraden zijn ook geschikte forums om samenwerking tussen aangesloten verenigingen te stimuleren. De stad dient ze te ondersteunen en zoveel mogelijk te betrekken bij het beleid. Ze moeten een centrale rol krijgen in het dagelijks bestuur van de stad.

Wie de budgetten van middenveldorganisaties steeds opnieuw herbekijkt, stort ze in onzekerheid. Budgetaanpassingen worden dan een middel om ze te muilkorven. We draaien de besparingen op jeugdwerk, sociaal werk en cultuur terug. De werkingsmiddelen worden weer volledig geïndexeerd. Daarnaast zorgen we voor zekerheid door de budgetten voor meerdere jaren vast te leggen.

Terwijl het stadsbestuur bespaarde, trok men in Borgerhout, waar de PVDA mee bestuurt, de ondersteuning en toelagen voor sociale organisaties en projecten net op. In Borgerhout investeren we in mensen en organisaties, want zij zijn ons kapitaal. Dat kan ook op het niveau van de stad. Het is een kwestie van keuzes maken. 

‘De rol van de gemeenteraad is zo goed als uitgehold’, kopte De Standaard in juli 2023. Steeds meer gemeenteraadsleden geven er de brui aan. Hun impact is te klein. Ook het vertrouwen in de politiek bij de burger is zoek.
Tijdens de coronapandemie was er zelfs sprake van een lockdowndemocratie. De gemeenteraad werd gewoon afgeschaft. ‘Ik kan alleen maar concluderen dat dit stadsbestuur in deze corona crisis geen democratisch debat wil’, zei PVDA-fractieleider Peter Mertens toen.

Het zou voor zich moeten spreken dat het stadsbestuur de gemeenteraad ernstig neemt en niet als een ‘geregisseerde cinema’ beschouwt. Het college van burgemeester en schepenen heeft meer en meer bevoegdheden naar zich toe getrokken en de burgemeester acht zich oppermachtig.

Door deze overdracht van allerlei bevoegdheden worden heel wat belangrijke zaken enkel nog op en door het schepencollege besloten. Omgevingsvergunningen voor grote bouwprojecten, het invoeren van een verplichte gemeenschapsdienst, het ‘ Loket op Maat’ dat de openingsuren van de loketten drastisch inperkt: het zijn allemaal voorbeelden van beslissingen die niet meer door de gemeenteraad worden genomen.

Wordt er op de gemeenteraad toch nog gestemd, dan wordt zonneklaar hoe het stadsbestuur de raad ziet: als een ordinaire stemmachine.
De begrotingsaanpassing van 2022 maakte stedelijke producten en diensten duurder en snoeide in de budgetten van het middenveld en van de districten. Die besluiten kondigde het stadsbestuur al op 11 oktober aan, al moest de goed- of afkeuring door de raad pas op 28 november plaatsvinden. In de gemeenteraad van die oktobermaand kon en mocht er niets over de begroting gevraagd worden, hoewel het debat al volop in de media woedde, kunststudenten op straat kwamen en sociale organisaties het contract van medewerkers al moesten stopzetten wegens de besparingen.

Voor ons is het duidelijk: de gemeenteraad moet dringend weer een rol van betekenis gaan spelen in onze stedelijke democratie. De toekomst van onze stad is niet alleen een zaak van tien schepenen en een burgemeester. We draaien de delegatie van bevoegdheden uit de afgelopen legislatuur daarom terug. Elke grote beslissing moet openstaan voor democratisch debat op de raad.Het stadsbestuur dient ook de transparantie en openheid van de gemeenteraad naar de burger beter te organiseren.
Sinds de renovatie van het stadhuis hebben burgers geen rechtstreekse toegang meer tot de raadzaal. Ze moeten de zittingen volgen in een zaaltje ernaast, via een livestream. Als ze daar al binnen mogen. Want mensen die vooraf aan de gemeenteraad protesteren, wordt vaak de toegang geweigerd.
We pleiten voor een ‘vragenmoment’, vooraf aan de gemeenteraad, waarin burgers en actiecomités met vragen en voorstellen voor de dag kunnen komen. Behandelt de gemeenteraad zaken die betrekking hebben op bepaalde wijken of op bepaalde groepen, dan moet de gemeenteraad de betrokkenen (raden en burgers) uit nodigen.

Ook de districten moeten actiever betrokken worden bij het beleid. Dat gebeurt vandaag helemaal niet. Districtsraden moeten punten op de agenda van de gemeenteraad kunnen zetten wanneer het over stedelijke bevoegdheden gaat die betrekking hebben op hun grondgebied. Adviezen van districtsraden, van senioren- of jeugdraden enzovoort moeten ernstig genomen worden.

De verslaggeving moet beter, en online worden gezet. Vandaag is er van de Antwerpse gemeenteraad gewoon geen schriftelijk verslag, en evenmin van de voorbereidende commissies.

Wij willen volledige openbaarheid. Alleen welbepaalde dossiers waarin sprake is van een specifieke en concrete bedreiging van de openbare veiligheid, en individuele personeelsdossiers kunnen daarbuiten vallen. Door de trend naar meer autonomie en privatisering van stadsdiensten, gaat de openbaarheid achteruit. Het kan niet dat in contracten tussen de stad en privébedrijven zogezegd om concurrentiële redenen wordt opgenomen dat de openbaarheid ervan beperkt wordt. Informatie achterhouden fnuikt het democratische debat.

Peter Mertens, die namens de PVDA zetelde in de raad van bestuur van het Havenbedrijf, bracht uit dat de wettelijk opgelegde boetes ter waarde van 52 miljoen euro aan multinationals DP World en PSA werden kwijtgescholden. Daarop werd de PVDA uit de raad van bestuur gezet. De PVDA verdedigt dat de voltallige oppositie haar plaats heeft in het Havenbedrijf, en dat er ook werknemers en inwoners recht hebben op een plaats.

Inspraak en participatie beginnen met communicatie en informatie naar alle inwoners van de stad. Als dat ontbreekt, kan je onmogelijk iedereen betrekken. Lokale besturen staan het dichtst bij de burger en zij zijn verantwoordelijk voor heel wat zaken waarmee de burger dagelijks wordt geconfronteerd. Onderzoeker Eric Goubin schrijft in het blad van de Vlaamse Vereniging van Steden en Gemeenten: ‘Gemeentelijke communicatie is de belangrijkste overheidscommunicatie. Van alle overheden hebben burgers het meest vertrouwen in de lokale overheid. Tegelijk speelt het gevoel van nabijheid.’ Goubin voegt eraan toe dat er twee topkanalen zijn: de website en het informatieblad, zij bereiken driekwart van de inwoners. Toen het huidige Antwerpse stadsbestuur aantrad, besloot het om in te zetten op digitale communicatie en het maandblad De Nieuwe Antwerpenaar verdween.

Transparantie zorgt voor vertrouwen. Transparantie zorgt er voor dat burgers geïnformeerd zijn en dus politici ter verantwoording kunnen roepen. Op die manier is transparantie een wapen tegen corruptie.
Het is niet goed dat beslissingen met een rechtstreekse impact op de burger achter de gesloten deuren van het college worden bedisseld en pas achteraf gecommuniceerd, wanneer alles al in kannen en kruiken is. Via korte circuits naar de kabinetten hebben private spelers bijvoorbeeld een grote invloed op wat in deze stad gebouwd wordt. Niet voor niets hekelde de Raad van State in 2021 de nauwe banden tussen het stadsbestuur en bouwpromotoren. Er kon geen sprake meer zijn van een objectieve en onpartijdige beoordeling, zo oordeelde de Raad van State.

N-VA-schepen voor stadsontwikkeling Annick de Ridder zei daarop dat ze niet zag wat het probleem was.

We maken een einde aan deze achterkamertjespolitiek. De agenda van schepenen en van de burgemeester wordt openbaar gemaakt. Zo kan iedereen zien wie op de kabinetten langskomt. Dat gebeurt vandaag bijvoorbeeld al in Londen. Contracten tussen de stad en privébedrijven maken we openbaar, zodat iedereen ze kan inkijken. In autonome gemeentebedrijven krijgen oppositie, personeel en burgers vertegenwoordiging. We richten een bureau voor transparantie en goed bestuur op. Dat controleert het beheer van publieke fondsen, pakt mogelijke corruptie aan en sluit belangenconflicten uit. Een ‘ethische brievenbus’ biedt stadspersoneel en bewoners de gelegenheid klachten in te dienen bij vermoeden van misbruik of corruptie. Dat moet ook anoniem kunnen.

Heldere communicatie moet voor meer transparantie helpen zorgen. Toen de stad in december 2022 het slachtoffer werd van een grote cyberaanval liet het stadsbestuur de Antwerpenaars wekenlang in onzekerheid. Niemand wist of zijn of haar persoonlijke gegevens in handen van hackers waren of niet. Tot op vandaag zorgt het stadsbestuur nog altijd niet voor duidelijkheid.
Al sinds september 2017 was burgemeester De Wever op de hoogte van de ernst van de PFOS-vervuiling en de risico’s ervan voor de volksgezondheid. Vier jaar lang was het horen, zien en zwijgen. Uiteindelijk kwam er, en slechts met heel veel tegenzin, een onderzoekscommissie.

Voor alle inwoners moet er de garantie zijn dat ze toegang hebben tot de info over het reilen en zeilen van de stad. Open source online platformen – waar iedereen samen aan kan werken onder supervisie van de stad – kunnen die info groeperen. We gaan voor heldere communicatie en maximale openheid met een informatieblad      in alle bussen, met informatie op borden op het openbaar domein, met communicatie via de sociale media gericht op verschillende doelgroepen. We zorgen ervoor dat de belangrijkste communicatie vertaald wordt in de tien meest gesproken Antwerpse thuistalen. Zo bereiken we alle inwoners van Antwerpen: jong en oud, sinjoor en nieuwkomer.

In Borgerhout experimenteerde PVDA-Schepen Ben Van Duppen met Grijs, een informatiemagazine geschreven voor en door Borgerhoutse senioren. Het viel in de bussen van alle 60+’ers uit het district en werd enorm gesmaakt. Het bestuur leerde      heel veel uit de reacties van senioren op het magazine en richtte een permanente redactieraad op die nu iedere drie maanden een katern aanlevert  voor het Borgerblad.

De jaarrekening, het meerjarenplan en de aanpassing van het meerjarenplan zijn zeer ingewikkelde documenten. Je moet al een diploma boekhouden hebben om ze te kunnen ontcijferen. Bovendien gaat het vaak over honderden pagina’s. Begin er maar eens aan. Nochtans belangen de financiën van de stad iedereen aan. In de stad Mobile, in de Amerikaanse staat Alabama, beseffen ze dat ook. Daarom publiceren ze er naast de technische documenten ook elk jaar een voor de gemiddelde burger toegankelijk, leesbaar overzicht van de financiën. Zo blijven die van Mobile op de hoogte van wat er met hun belastinggeld gebeurt, en waar de stad haar inkomsten vandaan haalt. We pleiten voor een gelijkaardig jaarlijks overzicht in Antwerpen. Dan kan de gemiddelde Antwerpenaar zien waar het geld vandaan komt      en waar het naartoe gaat.

De PVDA ijvert voor het houden van een bindend stadsreferendum wanneer vijfduizend Antwerpenaren dat vragen. De initiatiefnemers bepalen daarbij de vraagstelling. Er is geen opkomstdrempel.

Referenda dwingen politici tot de gezonde reflex hun politieke keuzes direct aan de basis te gaan verantwoorden. Maar misschien is de belangrijkste winst wel dat het publieke debat voor iedereen opengesteld wordt. De democratie krijgt adem en treedt buiten de muren van de gemeenteraad. De discussie gaat spelen in de wijken, bij de bakker en de kapper. Op de dag van het referendum bepalen we heel praktisch: deze richting gaat het beleid uit.

Het bindend karakter ervan moet ervoor zorgen dat het referendum werkelijk een stap is naar democratie. Vandaag kan een beleid al te gemakkelijk een referendum negeren. Nee is nee en ja is ja, en daarmee uit. Er mogen geen opkomstdrempels worden opgeworpen. Wie niet deelneemt, geeft zijn mandaat aan wie wel deelneemt. Door geen opkomstdrempel in te stellen vermijden we boycotacties: een te klein aantal stemlokalen, een oproep van het beleid om niet te stemmen enzovoort. Wie met voldoende handtekeningen een referendum uitlokt, moet de vraagstelling ervan kunnen bepalen. Nu legt de gemeenteraad nog vast waar het referendum exact om draait. Daardoor kan je een referendum al verliezen nog voor de stemming. Wel een goed idee is: ambtenaren ter beschikking stellen die initiatiefnemers van een referendum kunnen helpen bij een goede formulering.

Referenda winnen aan belang nu de opkomstplicht voor de gemeenteraadsverkiezingen is afgeschaft. Opkomstplicht zorgt sowieso voor een hoger opkomstcijfer, en dus voor een hogere betrokkenheid van alle bevolkingsgroepen bij de stembusgang. Opkomstplicht leidt ook tot meer gelijkheid inzake politieke participatie, zeggen onderzoekers Keunen en Hennau. Burgers met een lager opleidingsniveau en jongeren nemen vaak minder deel aan verkiezingen.