De beslissing van het Antwerpse stadsbestuur (N-VA, CD&V en Open Vld) om de sociale zorg te commercialiseren, leidde het voorbije jaar tot een opmerkelijk protest. ‘Sociaal werk is niet te koop’ weergalmde luid door de Antwerpse straten. Symbooldossier was het daklozencentrum De Vaart, waar bewakingsmultinational G4S zijn zinnen op had gezet. Nu haalde dit protest een overwinning binnen. G4S moest afdruipen. Maar er is een grote ravage aangericht, en de strijd is nog niet gedaan. Een interview over één jaar strijd met een van de drijvende krachten achter het verzet, Lise Vandecasteele, Antwerps OCMW-raadslid voor de PVDA.
De OCMW-voorzitter Fons Duchateau (N-VA) schrijft wedstrijden uit voor het uitbaten van daklozencentra, drughulpverlening en buurtwerk. Hoe kan er geld verdiend worden met daklozen?
Lise Vandecasteele. Er valt inderdaad geld te rapen in de sociale zorg, hoe vreemd dat ook klinkt. Dat zagen we al met de komst van commercieel uitgebate vluchtelingencentra – door G4S – en Forensisch Psychiatrische Centra – door Sodexo. Tot op heden is de sociale zorg vooral in handen van non-profitorganisaties, vzw’s, die hiervoor subsidies krijgen van de overheid.
Grote bedrijven azen op die subsidiepot. Zij maken de sociale projecten rendabel door vooral te besparen op personeelskosten. In het asielcentrum van G4S in Turnhout werden zo vrijwilligers ingeschakeld om de was te doen van de vluchtelingen. Je moet maar durven: Turnhoutenaren met een groot hart gebruiken om je winstmarges te vergroten. Daarnaast wordt ook bespaard op dienstverlening. In het daklozencentrum De Vaart voorzag G4S minder personeel, maar het verdubbelde wel de openingsuren. Er werd, bijvoorbeeld, ook geen budgetbegeleiding meer voorzien.
Bij de multinationals gaat het ook om het veroveren van de ‘zorgmarkt’. Het opent internationaal deuren als je zegt in België ‘homeless and refugee care’ aan te bieden. Daarvoor zijn ze bovendien bereid enkele jaren te draaien zonder winst of zelfs met verlies.
Vermarkting is niet altijd gemakkelijk om aan mensen uit te leggen. Hoe zijn jullie erin geslaagd om zo’n breed netwerk uit te bouwen?
Lise Vandecasteele. Het was een samenloop van omstandigheden. Ten eerste werden we verrast door de bezoekers van De Vaart zelf. Tathiana, Dirk en Arne schoten na het nieuws meteen in actie. Ze vonden het verschrikkelijk dat hun begeleiders, waar ze een sterke vertrouwensband mee hadden, zouden moeten opstappen. Ze dweilden met een petitie héél Antwerpen af en zamelden maar liefst 3.000 handtekeningen in.
Daarnaast was het Sociaal Werk Actie Netwerk (SWAN) net opgestart. Het netwerk komt op voor sociaal werk dat radicaal inzet op de realisatie van sociale grondrechten. Het verenigt sociaal werkers, syndicalisten, docenten en academici uit de opleidingen sociaal werk, studenten, vrijwilligers en gebruikers. Met SWAN volgden we het voorbeeld van Tathiana, Dirk en Arne en deden we een eerste actie aan het stadhuis onder de slogan “sociaal werk is niet te koop”. In de gietende regen, met honderdvijftig man onder paraplu’s, startten we een indrukwekkende reeks protesten. We voerden bijna maandelijks actie aan de OCMW-of gemeenteraad. Soms waren we daar met vijftien, maar soms ook tot 800 mannen en vrouwen.
De affiche van ‘sociaal werk is niet te koop’ is ondertussen breed gekend. Je ziet ze overal opduiken en haalde zelfs het jaaroverzicht op Eén.
Lise Vandecasteele. Die slogan was superbelangrijk voor de beweging. De slogan benoemt de essentie. We hadden veel discussies. “Of een bedrijf of een vzw daklozencentra uitbaat, als er maar goede dienstverlening is.” Of “Vermarkting is nu eenmaal een realiteit, we moeten er maar het beste van maken.” Telkens gingen we terug naar de basis. Welke onderdelen van de samenleving moeten we absoluut beschermen tegen de winsthonger van de markt? Bij sociale zorg moeten de mens en de mensenrechten centraal staan. Winst mag in de zorg nooit de drijfveer zijn. Net zoals bij zorg aan gehandicapten, ouderen en patiënten.
Bij Geneeskunde voor het Volk, waar ik als huisarts werk, is onze slogan ‘Recht op gezondheid in een gezonde maatschappij’. Net zoals sociaal werkers hebben we als huisarts ook een maatschappelijke rol. We willen niet enkel kwaliteitsvolle zorg aan de patiënten geven, we willen ook een megafoon zijn voor de sociale problemen die onze patiënten ziek maken, zoals hoge werkdruk en armoede. En we willen via campagnes ook verandering afdwingen. Zie je G4S zich daar al om bekommeren?
Wat verklaart het succes van de beweging?
Lise Vandecasteele. Vooreerst is er de sterke gezamenlijke vuist van het SWAN, die iedereen omarmt die zich wil verzetten tegen de vermarkting. Ik heb een groot respect voor deze sociaal werkers, syndicalisten, gebruikers, docenten en studenten die zich met hart en ziel inzetten en niet opgeven. Tijdens en naast hun job. Dat ook ik bij SWAN zit en steeds alle info uit eerste hand kan delen wordt erg geapprecieerd. Voor de OCMW-raad van oktober 2016 werd een Noord- en Zuidmars georganiseerd. Optochten vanuit de twee grote hogescholen van Antwerpen, AP en KdG, die samenvloeiden op het Mechelseplein. Daar met 800 mensen samenkomen was echt een kippenvelmoment. Met sociaal werkster Katleen Poppe die opriep “voor een beleid dat investeert en verenigt en niet bespaart en beledigt”. De kruisbestuiving van de ervaren veldwerkers, de strijdbare gebruikers, de belezen academici en de creatieve jeugdige dynamiek van de studenten maakte de beweging heel sterk.
Peter Mertens schrijft in zijn boek Graailand dat je een echte bijter bent. Wat was jouw rol in deze strijd?
Lise Vandecasteele. Ik vind dit een bijzonder belangrijke strijd omdat vermarkting niet alleen de kwaliteit van zorg afbreekt, maar ook de maatschappelijke rol van sociaal werk ondermijnt. Het volgt de ideologie van het eigen-schuld-model, dat de mensenrechten niet langer wil garanderen.
Vanaf het begin hebben we dan ook consequent de vermarkting aangeklaagd. Dat deden we systematisch op de gemeente- en OCMW-raad. Maar dat deden we ook op straat, bij acties, in de pers en tijdens infoavonden. Zo brachten we al in juni vorig jaar al alle actoren samen in de kelder van De Groene Waterman om de strijd te ondersteunen. Daar benadrukte Prof. Peter Raeymaeckers (UA) het belang van de strijd, sociaal werk is immers mensenrechtenwerk zei hij. We lieten Tjitske Siderius aan het woord die heel concreet de gevolgen van vermarkting in Nederland kon uitleggen. We organiseerden ook een uitwisseling met Nederland. Samen met 45 sociaal werkers gingen we met de bus naar Den Haag, om ons nog beter te wapenen met argumenten. (Zie deze video.)
Hebt u nooit getwijfeld om de strijd op te geven?
Lise Vandecasteele. Ik ben nogal strijdlustig van aard. (lacht) Ik heb het steeds belangrijk gevonden om tegen het pessimisme in te gaan. Om te blijven vechten tegen de commercialisering en niet meteen in te zetten op een ‘plan B’, zoals ijveren voor betere marktvoorwaarden. Dat je de moed al eens laat zakken, is begrijpelijk. De tegenstanders hier zijn hard en meedogenloos. Ze hebben geen enkele empathie voor mensen in armoede. Wanneer na een eerste overwinning in december bleek dat G4S toch nog De Vaart mocht uitbaten en daarnaast ook het Zorgteam en het Zorghostel was de stemming onder nul.
U werd herhaaldelijk hard aangepakt door de OCMW-voorzitter. Waarom, denkt u?
Lise Vandecasteele. Bij de PVDA vinden we het heel belangrijk om nauwe banden te hebben op het terrein. Enkel zo kan je goed begrijpen wat er gebeurt en wat de gevolgen van maatregelen zijn. De sociaal werkers en gebruikers zijn immers de experts, niet de mensen op het Schoon Verdiep. Dat maakt de N-VA heel nerveus. Ze beschuldigen ons van “politieke spelletjes op kap van de daklozen”, terwijl net zij de hele sociale sector ontwrichten. Groen en sp.a legden Duchateau mee het vuur aan de schenen. Dat is een goede zaak, want in andere steden zoals Hasselt, Turnhout en Gent waar zij mee besturen spreken wordt wel samengewerkt met G4S. Ondertussen laat kandidaat burgemeester Kris Peeters (CD&V) weten dat een private speler niks te zoeken heeft bij de uitbating van daklozencentra. Beter laat dan nooit. Zijn partij gaf steeds haar volle steun aan de commercialisering en de toewijzing aan G4S.
G4S heeft zich teruggetrokken. Is jullie strijd gedaan?
Lise Vandecasteele. Dit besluit is een overwinning. Het toont dat je met aangehouden strijd wel iets kan bereiken. De nieuwe leugens in het projectvoorstel van G4S waren de concrete aanleiding voor voorzitter Duchateau om G4S te weren. Maar zonder de nodige druk en aandacht van de beweging zou dit niet gebeurd zijn. Maar de strijd is niet voorbij, de commercialisering gaat door. Duchateau heeft al aangegeven dat hij alvast de drughulpverlening verder wil vermarkten.
En het is onduidelijk wat er gaat gebeuren met de andere sociale zorgprojecten, zoals ook woonbegeleiding en buurtwerk die al op de markt gezet werden. Ook daar zijn vele sociaal werkers in opzeg geplaatst en is de onzekerheid groot. Het stadsbestuur heeft de bevoegdheid voor de vermarkting bovendien naar de achterkamers gedelegeerd, namelijk het schepencollege. Waardoor de oppositie buitenspel gezet wordt. Ik hoop dat CD&V werk maakt van de uitspraak van hun kandidaat-burgemeester.
Met de PVDA staan we voor een ander sociaal werk. We hebben dertien krachtlijnen voor een sterk sociaal werk bijeengezet. (Zie http://pvda.be/artikels/pvda-start-bevraging-over-13-krachtlijnen-voor-sterk-sociaal-werk) Een sociaal werk dat vertrekt vanuit de expertise en de noden op het terrein, dat innovatie stimuleert door samenwerking en dat ingebed zit in een beleid dat de mensenrechten wil garanderen. Hoe kan je als sociaal werker een dakloze weer een thuis bezorgen als er een wooncrisis woedt en er simpelweg geen betaalbare woningen zijn?
De PVDA eist het ontslag van de OCMW- voorzitter, waarom?
Lise Vandecasteele. Dit wanbeleid heeft een echte ravage aangericht. De OCMW-voorzitter speelt een spelletje met de zorg voor de zwaksten in de samenleving. De jarenlange vertrouwensband van de gebruikers met hun begeleiders werd doorgeknipt. Vele geëngageerde sociaal werkers hebben een knak gekregen en werden getroffen door een burn-out. Ze werden in vooropzeg gezet, waren genoodzaakt ander werk te zoeken of hebben het werk van hun collega’s erbovenop moeten nemen. Sociale organisaties hebben hun lange termijnplannen in rook zien opgaan. In de plaats hebben ze massa’s tijd en geld moeten investeren in juridisch en commercieel advies om sterke projectvoorstellen in te dienen. Ze moesten plots concurreren met grote multinationals die een streepje voor hadden bij het stadsbestuur. Dat alles ten koste van hun sociale hulpverlening. De hele demarche is een ideologisch project van de N-VA die zonder enig dialoog met het terrein haar zin doordreef, met als gevolg een immense schade. Opstappen is de enige logische conclusie.
Foto Karina Brys / Solidair
